Τι είναι το καθολικό βασικό εισόδημα και μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη;

Το Universal Basic Income (UBI), ή Καθολικό Βασικό Εισόδημα, είναι μια ιδέα που κερδίζει ολοένα και περισσότερη προσοχή σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία λόγω της τεχνολογίας, της αυτοματοποίησης και των οικονομικών ανισοτήτων. Πρόκειται για ένα σύστημα όπου κάθε πολίτης μιας χώρας λαμβάνει ένα τακτικό, άνευ όρων χρηματικό ποσό από το κράτος, ανεξάρτητα από το εισόδημα, την εργασία ή την κοινωνική του κατάσταση.

Από φιλοσόφους του 16ου αιώνα μέχρι σύγχρονους επιχειρηματίες όπως ο Έλον Μασκ, το Καθολικό Βασικό Εισόδημα προτείνεται ως λύση σε πολλά προβλήματα. Τι είναι ακριβώς, πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί στην πράξη και ποιες είναι οι πιθανές επιπτώσεις του;

Τι είναι το Καθολικό Βασικό Εισόδημα;

Η βασική αρχή του καθολικού βασικού εισόδημα είναι απλή: κάθε άτομο λαμβάνει ένα σταθερό ποσό χρημάτων σε τακτά χρονικά διαστήματα –συνήθως μηνιαία– χωρίς προϋποθέσεις ή τεστ εισοδήματος. Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά προνοιακά συστήματα, που συχνά συνοδεύονται από γραφειοκρατία και περιορισμούς, το καθολικό βασικό εισόδημα είναι καθολικό και άνευ όρων. Η ιδέα χρονολογείται από τον 16ο αιώνα, με τον Τόμας Μορ να την αναφέρει στην «Ουτοπία» του, ενώ αργότερα υποστηρίχθηκε από στοχαστές όπως ο Τόμας Πέιν και ο Μίλτον Φρίντμαν, αν και με διαφορετικές προσεγγίσεις.

Στόχος του καθολικού βασικού εισόδημα είναι να εξασφαλίσει ένα βασικό επίπεδο οικονομικής ασφάλειας για όλους, μειώνοντας τη φτώχεια και την ανισότητα. Στη σύγχρονη εποχή, η συζήτηση έχει αναζωπυρωθεί λόγω της αυτοματοποίησης, που απειλεί να εξαλείψει εκατομμύρια θέσεις εργασίας, και της αυξανόμενης ανασφάλειας από τη «gig economy». Υποστηρικτές όπως ο Μασκ βλέπουν το καθολικό βασικό εισόδημα ως αναγκαιότητα σε έναν κόσμο όπου η εργασία μπορεί να μην είναι πλέον εγγυημένη για όλους.

Πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί;

Η πρακτική εφαρμογή του καθολικού βασικού εισόδημα εξαρτάται από το μέγεθος του ποσού, τη χρηματοδότηση και το πολιτικό πλαίσιο κάθε χώρας. Για παράδειγμα, ένα βασικό εισόδημα των 1.000 ευρώ τον μήνα σε μια πλούσια χώρα όπως η Γερμανία θα απαιτούσε σημαντική αναδιάρθρωση του φορολογικού συστήματος, ενώ σε φτωχότερες χώρες το ποσό θα μπορούσε να είναι μικρότερο αλλά εξίσου σημαντικό. Η χρηματοδότηση προτείνεται μέσω φόρων σε πλούσιους, επιχειρήσεις ή πόρους (όπως το πετρέλαιο στην Αλάσκα, που ήδη εφαρμόζει ένα είδος UBI), ή με την κατάργηση υπαρχόντων επιδομάτων.

Πειράματα έχουν δοκιμαστεί σε διάφορα μέρη του κόσμου. Στη Φινλανδία, το 2017-2018, 2.000 άνεργοι έλαβαν 560 ευρώ μηνιαίως χωρίς όρους. Τα αποτελέσματα έδειξαν βελτίωση στην ευημερία και τη ψυχική υγεία, αν και δεν αυξήθηκε σημαντικά η απασχόληση. Στην Ινδία, μικρά πιλοτικά προγράμματα σε χωριά έδειξαν μείωση της φτώχειας και αύξηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Αυτά τα πειράματα δίνουν μια γεύση από τις δυνατότητες, αλλά η κλιμάκωση σε εθνικό επίπεδο παραμένει πρόκληση.

Πιθανές επιπτώσεις

Οι υποστηρικτές του καθολικού βασικού εισόδημα υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε να φέρει επανάσταση στην κοινωνία. Πρώτον, θα μείωνε τη φτώχεια και την ανισότητα, δίνοντας σε όλους μια βάση για να καλύψουν βασικές ανάγκες όπως στέγαση και τροφή. Δεύτερον, θα ενίσχυε την ελευθερία επιλογής, επιτρέποντας στους ανθρώπους να ακολουθήσουν δημιουργικές ή επιχειρηματικές ιδέες χωρίς τον φόβο της οικονομικής καταστροφής. Τρίτον, θα μπορούσε να απλοποιήσει τα πολύπλοκα συστήματα πρόνοιας, μειώνοντας τη γραφειοκρατία.

Από την άλλη, οι επικριτές επισημαίνουν κινδύνους. Ένα βασικό επιχείρημα είναι το κόστος: η χρηματοδότηση ενός UBI σε μεγάλη κλίμακα θα μπορούσε να απαιτήσει δραστική αύξηση φόρων, πιθανώς αποθαρρύνοντας την εργασία ή την επένδυση. Υπάρχει επίσης ο φόβος ότι οι άνθρωποι θα σταματήσουν να εργάζονται, αν και τα πειράματα δεν το επιβεβαιώνουν πλήρως – στη Φινλανδία, για παράδειγμα, η απασχόληση παρέμεινε σταθερή. Επιπλέον, το βασικό εισόδημα μπορεί να μην αντιμετωπίσει βαθύτερα κοινωνικά προβλήματα, όπως η έλλειψη πρόσβασης σε εκπαίδευση ή υγεία, που δεν λύνονται μόνο με χρήματα.

Μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη;

Η εφαρμογή του καθολικού βασικού εισόδημα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Οικονομικά, είναι εφικτό σε πλούσιες χώρες με ισχυρά φορολογικά συστήματα, όπως η Ελβετία, που το 2016 απέρριψε την πρόταση σε δημοψήφισμα λόγω ανησυχιών για το κόστος. Σε αναπτυσσόμενες χώρες, μικρότερα ποσά θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως δίχτυ ασφαλείας, αλλά η υποδομή για τη διανομή παραμένει πρόκληση. Πολιτικά, η ιδέα αντιμετωπίζει αντίσταση τόσο από συντηρητικούς, που τη θεωρούν «σοσιαλιστική», όσο και από προοδευτικούς, που προτιμούν στοχευμένα προγράμματα.

Η τεχνολογία μπορεί να παίξει ρόλο στην υλοποίηση. Ψηφιακά συστήματα πληρωμών, όπως το M-Pesa στην Κένυα, δείχνουν ότι η διανομή χρημάτων σε μεγάλο πληθυσμό είναι εφικτή. Ωστόσο, η επιτυχία του καθολικού βασικού εισόδημα θα κριθεί από το αν μπορεί να ισορροπήσει τα οφέλη με τις οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις.

Συμπέρασμα

Το καθολικό βασικό εισόδημα είναι μια τολμηρή ιδέα που υπόσχεται να αντιμετωπίσει τη φτώχεια, την ανισότητα και την ανασφάλεια σε έναν κόσμο που αλλάζει. Οι πιλοτικές εφαρμογές δείχνουν θετικά αποτελέσματα, αλλά η μετάβαση σε εθνικό επίπεδο απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό και πολιτική βούληση. Είτε θεωρείται ουτοπία είτε πρακτική λύση, το καθολικό βασικό εισόδημα μας καλεί να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με την εργασία και την ευημερία. Ίσως το μέλλον του να μην είναι η πλήρης εφαρμογή, αλλά η έμπνευση για πιο δίκαια και ευέλικτα συστήματα στήριξης.