Τι είναι η τοξική θετικότητα και γιατί μπορεί να είναι επιβλαβής;

Η θετικότητα θεωρείται συνήθως μια αρετή, ένα εργαλείο για να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες της ζωής και να καλλιεργήσουμε ανθεκτικότητα. Ωστόσο, όταν η αισιοδοξία γίνεται υπερβολική, επιβεβλημένη και αδιαπέραστη από την πραγματικότητα, μετατρέπεται σε αυτό που οι ψυχολόγοι αποκαλούν «τοξική θετικότητα».

Αυτό το φαινόμενο, που συναντάμε συχνά σε φράσεις όπως «κράτα το κεφάλι ψηλά» ή «όλα συμβαίνουν για κάποιο λόγο», μπορεί να έχει αντίθετα αποτελέσματα από τα επιθυμητά. Τι είναι, λοιπόν, η τοξική θετικότητα, πώς εκδηλώνεται και γιατί μπορεί να αποβεί επιβλαβής για την ψυχική μας υγεία;

Τι είναι η τοξική θετικότητα;

Η τοξική θετικότητα αναφέρεται στην υπερβολική και συχνά μη ρεαλιστική έμφαση στη θετική σκέψη, που απορρίπτει ή υποβαθμίζει τα αρνητικά συναισθήματα και τις δύσκολες εμπειρίες. Δεν πρόκειται απλώς για την ενθάρρυνση της αισιοδοξίας, αλλά για μια στάση που επιβάλλει ότι πρέπει πάντα να είμαστε χαρούμενοι, ακόμα και όταν οι συνθήκες δεν το δικαιολογούν. Χαρακτηριστικά παραδείγματα περιλαμβάνουν το να λέμε σε κάποιον που πενθεί «μην στεναχωριέσαι, κοίτα τη φωτεινή πλευρά» ή να πιέζουμε τον εαυτό μας να «ξεπεράσουμε» γρήγορα το στρες χωρίς να το επεξεργαστούμε.

Αυτή η νοοτροπία έχει γίνει ιδιαίτερα εμφανής στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπου κυριαρχούν εικόνες τελειότητας και εμπνευστικά αποφθέγματα. Η τοξική θετικότητα διαφέρει από την υγιή αισιοδοξία, καθώς η τελευταία αναγνωρίζει τις δυσκολίες και επιτρέπει χώρο για όλα τα συναισθήματα, ενώ η πρώτη τα καταπνίγει, δημιουργώντας μια ψεύτικη αίσθηση ευτυχίας.

Πώς εκδηλώνεται;

Η τοξική θετικότητα μπορεί να εμφανιστεί τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Σε ατομικό επίπεδο, μπορεί να εκδηλωθεί ως εσωτερική πίεση να κρύψουμε τον πόνο μας, πιστεύοντας ότι το να νιώθουμε θλίψη ή θυμό είναι σημάδι αδυναμίας. Για παράδειγμα, κάποιος που χάνει τη δουλειά του μπορεί να πιέσει τον εαυτό του να «δει το καλό» αντί να θρηνήσει την απώλεια. Σε κοινωνικό επίπεδο, συχνά προέρχεται από καλοπροαίρετες αλλά ακατάλληλες συμβουλές, όπως το να πούμε σε κάποιον με κατάθλιψη «σκέψου θετικά» αντί να του προσφέρουμε πραγματική υποστήριξη.

Αυτή η στάση ενισχύεται από την κουλτούρα της αυτοβελτίωσης και την εμπορευματοποίηση της ευτυχίας, όπου η αρνητικότητα θεωρείται εμπόδιο που πρέπει να εξαλειφθεί. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να οδηγήσει σε «πνευματικό bypass», όπου τα προβλήματα παραβλέπονται αντί να αντιμετωπίζονται.

Γιατί είναι επιβλαβής;

Η τοξική θετικότητα μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για την ψυχική υγεία. Πρώτον, καταπιέζει τα φυσιολογικά ανθρώπινα συναισθήματα. Οι ψυχολόγοι τονίζουν ότι συναισθήματα όπως η θλίψη ή ο θυμός είναι απαραίτητα για την επεξεργασία των εμπειριών μας. Όταν τα αγνοούμε ή τα απορρίπτουμε, αυτά συσσωρεύονται, οδηγώντας σε μεγαλύτερο στρες, άγχος ή ακόμα και κατάθλιψη. Μια μελέτη του 2018 στο Journal of Experimental Psychology έδειξε ότι η αποφυγή αρνητικών συναισθημάτων συνδέεται με μειωμένη συναισθηματική ανθεκτικότητα μακροπρόθεσμα.

Δεύτερον, δημιουργεί αίσθημα ντροπής και απομόνωσης. Όταν κάποιος νιώθει ότι δεν μπορεί να εκφράσει τον πόνο του γιατί «πρέπει να είναι θετικός», μπορεί να πιστέψει ότι φταίει ο ίδιος για την κατάστασή του. Αυτό είναι ιδιαίτερα επιβλαβές σε περιπτώσεις ψυχικών διαταραχών, όπου η τοξική θετικότητα υπονοεί ότι η θεραπεία είναι απλώς θέμα «σκέψης». Τρίτον, εμποδίζει την αυθεντική επικοινωνία. Αντί να χτίσουμε βαθιές σχέσεις μέσα από την ειλικρίνεια, καταλήγουμε να κρύβουμε τον πραγματικό μας εαυτό πίσω από μια μάσκα ψεύτικης χαράς.

Πώς να την αντιμετωπίσουμε;

Η αντιμετώπιση της τοξικής θετικότητας ξεκινά με την αποδοχή ότι όλα τα συναισθήματα έχουν αξία. Αντί να πιέζουμε τον εαυτό μας ή τους άλλους να «είμαστε θετικοί», μπορούμε να υιοθετήσουμε μια πιο ισορροπημένη στάση, που επιτρέπει χώρο για θλίψη, απογοήτευση ή φόβο. Για παράδειγμα, αν ένας φίλος περνάει δύσκολες στιγμές, αντί να πούμε «κοίτα τη θετική πλευρά», μπορούμε να πούμε «είμαι εδώ για σένα, πώς νιώθεις;». Αυτή η προσέγγιση ενισχύει τη σύνδεση και δείχνει ενσυναίσθηση.

Σε προσωπικό επίπεδο, η αυτοφροντίδα είναι κρίσιμη. Το να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώσει χωρίς ενοχές –π.χ. γράφοντας τις σκέψεις μας σε ημερολόγιο ή μιλώντας σε έναν θεραπευτή– βοηθά στην επεξεργασία των συναισθημάτων. Η πρακτική της ενσυνειδητότητας (mindfulness) μπορεί επίσης να μας μάθει να παρατηρούμε τα συναισθήματά μας χωρίς να τα κρίνουμε ως «καλά» ή «κακά». Τέλος, η απομάκρυνση από περιβάλλοντα που προωθούν την τοξική θετικότητα –όπως υπεραισιόδοξα μέσα κοινωνικής δικτύωσης– μας δίνει τη δυνατότητα να ζούμε πιο αυθεντικά.

Συμπέρασμα

Η τοξική θετικότητα, αν και συχνά καλοπροαίρετη, γίνεται επιβλαβής όταν καταπιέζει την ανθρώπινη εμπειρία και υπονομεύει την ψυχική μας υγεία. Ενώ η αισιοδοξία έχει τη θέση της, η υπερβολική της επιβολή μπορεί να οδηγήσει σε ντροπή, απομόνωση και ανεπεξέργαστο πόνο. Αναγνωρίζοντας την αξία όλων των συναισθημάτων και καλλιεργώντας μια ισορροπημένη στάση, μπορούμε να ζήσουμε πιο ειλικρινά και υγιεινά. Στο τέλος, η αληθινή δύναμη δεν βρίσκεται στο να είμαστε πάντα θετικοί, αλλά στο να είμαστε αληθινοί με τον εαυτό μας, ακόμα και στις σκοτεινότερες στιγμές.