Το Υπουργείο Δικαιοσύνης της Ιταλίας ανακοίνωσε την Τρίτη, 15 Ιουλίου 2025, ότι εξετάζει την αποφυλάκιση έως και 10.105 κρατουμένων, που αντιστοιχούν περίπου στο 15% του συνολικού πληθυσμού των φυλακισμένων, για την αντιμετώπιση της χρόνιας υπερπλήρωσης στις φυλακές της χώρας.
Σύμφωνα με τη βάση δεδομένων World Prison Brief, η Ιταλία έχει έναν από τους χειρότερους δείκτες υπερπλήρωσης φυλακών στην Ευρώπη, με πληρότητα περίπου 122%, καθώς οι φυλακές φιλοξενούν 62.728 κρατούμενους έναντι επίσημης χωρητικότητας 51.000.
Λεπτομέρειες του Σχεδίου
Οι κρατούμενοι που θεωρούνται «δυνητικά επιλέξιμοι» για εναλλακτικά μέτρα, όπως κατ’ οίκον περιορισμό ή επιτήρηση, πρέπει να πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια:
- Οι καταδίκες τους να είναι οριστικές και να μην υπόκεινται σε έφεση.
- Να απομένουν λιγότερο από δύο χρόνια από την ποινή τους.
- Να μην έχουν διαπράξει σοβαρά πειθαρχικά παραπτώματα τον τελευταίο χρόνο.
Εξαιρούνται όσοι εκτίουν ποινές για σοβαρά εγκλήματα, όπως τρομοκρατία, οργανωμένο έγκλημα, βιασμό, διακίνηση μεταναστών και απαγωγή. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης διευκρίνισε ότι η διαδικασία δεν θα είναι άμεση, καθώς έχει συσταθεί ειδική ομάδα εργασίας για να συντονιστεί με τις φυλακές και τους δικαστές επιτήρησης, με εβδομαδιαίες συναντήσεις και αναφορά προόδου έως τον Σεπτέμβριο.
Αιτίες και Συνθήκες
Η υπερπλήρωση των ιταλικών φυλακών αποτελεί μακροχρόνιο πρόβλημα, με 56 από τις 190 φυλακές να έχουν πληρότητα άνω του 150%, σύμφωνα με την τοπική ΜΚΟ Antigone. Το 2021, η φυλακή του Ταράντο στην Απουλία κατέγραψε πληρότητα 196,4%, φιλοξενώντας 603 κρατούμενους έναντι χωρητικότητας 307, ενώ η φυλακή του Μπρέσια στη Λομβαρδία είχε πληρότητα 192%. Το 2024, οι αυτοκτονίες κρατουμένων έφτασαν τις 91, ρεκόρ από το 2022, ενώ οι συνθήκες κράτησης, όπως η έλλειψη κλιματισμού και η ανεπαρκής ψυχιατρική φροντίδα, έχουν προκαλέσει διαμαρτυρίες και ταραχές, όπως η εξέγερση 200 κρατουμένων στη φυλακή Marassi της Γένοβας τον Ιούνιο του 2025.
Η κυβέρνηση της Τζόρτζια Μελόνι, γνωστή για την αυστηρή στάση της υπέρ της «τάξης και ασφάλειας», έχει ιστορικά αντιταχθεί σε μέτρα «αδειάσματος φυλακών». Ωστόσο, ο Υπουργός Δικαιοσύνης Κάρλο Νόρντιο τόνισε ότι δεν πρόκειται για αμνηστία, αλλά για την εφαρμογή υφιστάμενων νόμων που επιτρέπουν εναλλακτικά μέτρα για μη βίαιους κρατούμενους. Η κίνηση αυτή σηματοδοτεί μια στροφή από την παραδοσιακή τιμωρητική προσέγγιση της δεξιάς, καθώς η υπερπλήρωση και οι αυτοκτονίες κρατουμένων, που χαρακτηρίστηκαν «κοινωνική έκτακτη ανάγκη» από τον Πρόεδρο Σέρτζιο Ματαρέλα, έχουν προκαλέσει έντονη δημόσια συζήτηση.
Προκλήσεις και Αντιδράσεις
Η πρόταση είναι πολιτικά ευαίσθητη, καθώς η κοινή γνώμη στην Ιταλία είναι συχνά επιφυλακτική απέναντι σε μέτρα επιείκειας προς τους κρατούμενους. Το 2013, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε την Ιταλία για «απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση» λόγω υπερπλήρωσης, με κρατούμενους να διαθέτουν λιγότερο από 3 τ.μ. χώρο ανά άτομο. Η απόφαση Torreggiani ώθησε την επέκταση εναλλακτικών μέτρων, αλλά η πρόσφατη αυστηροποίηση των ποινών από την κυβέρνηση Μελόνι, μέσω του διατάγματος ασφαλείας του 2024, έχει επιδεινώσει την κατάσταση, προσθέτοντας 14 νέα αδικήματα και περιορίζοντας τις εναλλακτικές ποινές.
Οι επικριτές, όπως η καθηγήτρια ποινικού δικαίου Άντζελα Ντέλα Μπέλα, υποστηρίζουν ότι η αύξηση των ποινών και η ποινικοποίηση παθητικής αντίστασης στις φυλακές, όπως οι απεργίες πείνας, επιδεινώνουν την κρίση αντί να την επιλύουν. Επιπλέον, η έλλειψη 7.000 φυλάκων (16% του προβλεπόμενου προσωπικού) και οι ανεπαρκείς υποδομές περιπλέκουν την κατάσταση.
Συγκριτική προοπτική
Η Ιταλία δεν είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που αντιμετωπίζει υπερπλήρωση φυλακών. Σύμφωνα με την Ετήσια Ποινική Έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για το 2023, η Κύπρος (166%), η Ρουμανία (120%), η Γαλλία (119%) και το Βέλγιο (115%) αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα. Η Σουηδία, με πληρότητα άνω του 140%, υπέγραψε συμφωνία με την Εσθονία για τη μεταφορά 600 κρατουμένων, ενώ χώρες όπως η Αλβανία, η Βραζιλία και το Μαρόκο έχουν εφαρμόσει μαζικές αποφυλακίσεις για την αντιμετώπιση της υπερπλήρωσης και του κινδύνου COVID-19.
Η πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης να αποφυλακίσει έως και 10.000 κρατούμενους μέσω εναλλακτικών μέτρων αποτελεί μια προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η υπερπλήρωση των ιταλικών φυλακών, η οποία επιδεινώνεται από την έλλειψη υποδομών και προσωπικού. Ωστόσο, η επιτυχία του μέτρου εξαρτάται από την αποτελεσματική εφαρμογή και την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών, όπως η επανεισαγωγή κρατουμένων και η έλλειψη προγραμμάτων επανένταξης. Η πολιτική ευαισθησία της απόφασης και η πρόσφατη σκληρή στάση της κυβέρνησης Μελόνι περιπλέκουν την υλοποίηση, ενώ η ανάγκη για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις παραμένει επιτακτική για την αποτροπή μελλοντικών κρίσεων.
