Αύξηση των προσφυγικών ροών και η ανθρωπιστική κρίση των ασυνόδευτων ανηλίκων

Η Ελλάδα, ως πύλη εισόδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αντιμετωπίζει μια νέα έξαρση προσφυγικών ροών το 2025, με ιδιαίτερη ανησυχία να προκαλεί η αύξηση των ασυνόδευτων ανηλίκων που φτάνουν στη χώρα. Μια νέα διαδρομή, από τη Λιβύη προς την Κρήτη, έχει αναδειχθεί σε βασικό δίαυλο για αυτά τα παιδιά, τα οποία διαφεύγουν από πολέμους, φτώχεια και διώξεις στις χώρες προέλευσής τους, κυρίως από τη Συρία, το Σουδάν και τη Σομαλία.

Η ανθρωπιστική κρίση που προκύπτει από την άφιξη αυτών των ευάλωτων ανηλίκων θέτει την Ελλάδα μπροστά σε σημαντικές προκλήσεις, καθώς η χώρα καλείται να εξασφαλίσει την προστασία, τη στέγαση και την υποστήριξή τους, σε ένα ήδη επιβαρυμένο σύστημα.

Η Νέα Διαδρομή Λιβύης-Κρήτης

Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), το 2024 καταγράφηκαν πάνω από 5.000 αφίξεις ασυνόδευτων ανηλίκων στην Κρήτη, αριθμός που αποτελεί αύξηση κατά 40% σε σχέση με το 2023. Η διαδρομή από τη Λιβύη, μια χώρα που παραμένει βυθισμένη στο χάος μετά την πτώση του Καντάφι το 2011, έχει γίνει δημοφιλής λόγω της σχετικής εγγύτητας με την Κρήτη – περίπου 300 ναυτικά μίλια – και της μειωμένης επιτήρησης σε σχέση με το Αιγαίο. Οι διακινητές εκμεταλλεύονται την απουσία ισχυρής κρατικής εξουσίας στη Λιβύη, χρησιμοποιώντας μικρά, ακατάλληλα σκάφη που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή των παιδιών.

Η Κρήτη, που παραδοσιακά δεν ήταν στο επίκεντρο των προσφυγικών ροών, βρίσκεται πλέον αντιμέτωπη με μια άνευ προηγουμένου πίεση. Οι τοπικές αρχές αναφέρουν ότι τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά φτάνουν εξαντλημένα, υποσιτισμένα και συχνά με σοβαρά προβλήματα υγείας, έχοντας περάσει ημέρες στη θάλασσα χωρίς επαρκή τροφή ή νερό. Η κατάσταση αυτή επιδεινώνεται από την έλλειψη προετοιμασίας και υποδομών στο νησί για τη διαχείριση τέτοιων αφίξεων.

Προκλήσεις στην Παροχή Προστασίας

Η υποδοχή και η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων αποτελούν μια τεράστια πρόκληση για την Ελλάδα. Το υπάρχον σύστημα φιλοξενίας, που περιλαμβάνει δομές όπως τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) και οι προσωρινοί ξενώνες, είναι ήδη υπερκορεσμένο. Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), τον Φεβρουάριο του 2025 υπήρχαν μόλις 1.200 διαθέσιμες θέσεις για ασυνόδευτους ανήλικους σε όλη τη χώρα, ενώ ο αριθμός των παιδιών που χρειάζονται στέγαση ξεπερνά τις 6.000. Ως αποτέλεσμα, πολλά παιδιά παραμένουν σε ακατάλληλες συνθήκες, όπως αστυνομικά τμήματα ή υπαίθριοι χώροι, εκτεθειμένα σε κινδύνους, όπως η εκμετάλλευση και η trafficking.

Η έλλειψη επαρκούς προσωπικού αποτελεί ακόμη ένα εμπόδιο. Οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι ψυχολόγοι που απαιτούνται για την υποστήριξη αυτών των παιδιών είναι ελάχιστοι, ενώ η διαδικασία διορισμού κηδεμόνων – απαραίτητη για την εκπροσώπησή τους στο σύστημα ασύλου – καθυστερεί σημαντικά. Επιπλέον, η εκπαίδευση και η ένταξη των ασυνόδευτων ανηλίκων παραμένουν ανεπαρκείς, με πολλά παιδιά να μην έχουν πρόσβαση σε σχολεία λόγω γλωσσικών φραγμών και γραφειοκρατικών εμποδίων.

Ανθρωπιστικές και Νομικές Διαστάσεις

Η κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων εγείρει σοβαρά ανθρωπιστικά και νομικά ζητήματα. Η Ελλάδα, ως μέλος της ΕΕ και συμβαλλόμενο μέρος στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, έχει υποχρέωση να παρέχει προστασία και φροντίδα σε αυτά τα παιδιά. Ωστόσο, οργανώσεις όπως η Human Rights Watch έχουν καταγγείλει παραβιάσεις, όπως την κράτηση ανηλίκων σε συνθήκες που δεν πληρούν τα διεθνή πρότυπα. Η αύξηση των pushbacks στα θαλάσσια σύνορα, ιδιαίτερα στο νότιο Αιγαίο, έχει επίσης προκαλέσει διεθνή κατακραυγή, με την ΕΕ να πιέζει την Ελλάδα να συμμορφωθεί με το διεθνές δίκαιο.

Η ψυχική υγεία των παιδιών αποτελεί ακόμη μία κρίσιμη διάσταση. Έχοντας βιώσει τραύματα από τον πόλεμο, τη βία και το επικίνδυνο ταξίδι, πολλά από αυτά πάσχουν από μετατραυματικό στρες, κατάθλιψη και άγχος. Η έλλειψη εξειδικευμένης ψυχολογικής υποστήριξης επιδεινώνει την ευαλωτότητά τους, ενώ η αβεβαιότητα για το μέλλον τους – με τις αιτήσεις ασύλου να εκκρεμούν για μήνες – εντείνει την απόγνωση.

Προτάσεις και ο Ρόλος της Διεθνούς Κοινότητας

Για την αντιμετώπιση της κρίσης, η Ελλάδα χρειάζεται ενίσχυση τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η κυβέρνηση έχει εξαγγείλει τη δημιουργία νέων δομών φιλοξενίας στην Κρήτη, με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης της ΕΕ (AMIF), αλλά η υλοποίηση παραμένει αργή. Η ΠΟΜΙΔΑ και άλλοι φορείς έχουν προτείνει τη χρήση κενών ακινήτων για τη στέγαση των ανηλίκων, με φορολογικά κίνητρα για τους ιδιοκτήτες, ως προσωρινή λύση.

Η διεθνής κοινότητα καλείται να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο. Η ΕΕ, μέσω του νέου Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, πρέπει να επιταχύνει τη μετεγκατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων σε άλλα κράτη-μέλη, μειώνοντας την πίεση στην Ελλάδα. Οργανισμοί όπως η UNICEF και η UNHCR έχουν ζητήσει περισσότερη χρηματοδότηση για προγράμματα εκπαίδευσης και ψυχοκοινωνικής στήριξης, ενώ η συνεργασία με τη Λιβύη για την καταπολέμηση των δικτύων διακίνησης θεωρείται απαραίτητη, αν και δύσκολη λόγω της πολιτικής αστάθειας στη χώρα.

Συμπέρασμα

Η αύξηση των ασυνόδευτων προσφυγόπουλων που φτάνουν στην Ελλάδα μέσω της διαδρομής Λιβύης-Κρήτης αναδεικνύει την ανθρωπιστική κρίση σε όλη της την ένταση. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα – από την έλλειψη υποδομών και προσωπικού έως τις νομικές και ψυχολογικές ανάγκες των παιδιών – απαιτούν άμεση δράση και διεθνή αλληλεγγύη. Μόνο με συντονισμένες προσπάθειες μπορεί η Ελλάδα να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της και να προσφέρει ένα ασφαλές μέλλον σε αυτά τα ευάλωτα παιδιά, που αποτελούν το πιο ευαίσθητο κομμάτι της προσφυγικής κρίσης.