Το προσδόκιμο ζωής αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς δείκτες για την ποιότητα ζωής και την υγεία ενός πληθυσμού. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και τη βάση δεδομένων της Παγκόσμιας Τράπεζας, το μέσο παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση το 2023 ήταν περίπου 73,4 χρόνια, με προβλέψεις για το 2025 να δείχνουν μια μικρή αύξηση, κοντά στα 73,6 χρόνια, λόγω συνεχιζόμενων βελτιώσεων στην υγειονομική περίθαλψη.
Ωστόσο, αυτός ο μέσος όρος κρύβει σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών, που οφείλονται σε οικονομικούς, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Ας εξετάσουμε το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής, τις διαφορές ανά περιοχή και τους λόγους πίσω από αυτές τις αποκλίσεις.
Το Παγκόσμιο Προσδόκιμο Ζωής και οι Γενικές Τάσεις
Το προσδόκιμο ζωής παγκοσμίως έχει αυξηθεί σημαντικά τον τελευταίο αιώνα, από περίπου 31 χρόνια το 1900 σε πάνω από 73 σήμερα. Αυτή η πρόοδος οφείλεται κυρίως στις εξελίξεις στην ιατρική, όπως τα εμβόλια, τα αντιβιοτικά και οι βελτιωμένες συνθήκες υγιεινής. Ωστόσο, η αύξηση δεν είναι ομοιόμορφη. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, οι ανεπτυγμένες χώρες παρουσιάζουν υψηλότερο προσδόκιμο ζωής, που συχνά ξεπερνά τα 80 χρόνια, ενώ στις φτωχότερες περιοχές της Αφρικής και της Ασίας παραμένει κάτω από 65. Η πανδημία του COVID-19 ανέκοψε προσωρινά αυτή την ανοδική τάση, μειώνοντας το προσδόκιμο ζωής κατά 1,8 χρόνια παγκοσμίως το 2020-2021, αλλά η ανάκαμψη φαίνεται να έχει ξεκινήσει μέχρι το 2025.
Διαφορές Ανά Χώρα: Από την Ιαπωνία στο Τσαντ
Οι διαφορές στο προσδόκιμο ζωής ανά χώρα είναι εντυπωσιακές. Η Ιαπωνία κατέχει την πρώτη θέση παγκοσμίως, με μέσο προσδόκιμο ζωής 84,6 χρόνια το 2023, χάρη στη διατροφή πλούσια σε ψάρια, το προηγμένο σύστημα υγείας και την κουλτούρα της μακροζωίας. Ακολουθούν χώρες όπως η Ελβετία (83,8 χρόνια) και η Αυστραλία (83,2 χρόνια), που επωφελούνται από υψηλό βιοτικό επίπεδο και καθολική ιατροφαρμακευτική κάλυψη. Στην Ευρώπη, η Ελλάδα βρίσκεται σε καλή θέση με 81,5 χρόνια, εν μέρει λόγω της μεσογειακής διατροφής και του ήπιου κλίματος. Στον αντίποδα, χώρες όπως το Τσαντ έχουν προσδόκιμο ζωής μόλις 54,2 χρόνια, εξαιτίας της φτώχειας, των περιορισμένων υπηρεσιών υγείας και των συγκρούσεων. Στη Νιγηρία, ο μέσος όρος είναι 61,8 χρόνια, ενώ στην Ινδία φτάνει τα 70,2 χρόνια, δείχνοντας τη σταδιακή πρόοδο στις αναπτυσσόμενες οικονομίες.
Οικονομικοί Παράγοντες και Υγειονομική Περίθαλψη
Ο πλούτος μιας χώρας παίζει καθοριστικό ρόλο στο προσδόκιμο ζωής. Οι εύπορες χώρες διαθέτουν περισσότερους πόρους για υγειονομική περίθαλψη, με αποτέλεσμα καλύτερη πρόληψη και θεραπεία ασθενειών. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ, το προσδόκιμο ζωής είναι 77,3 χρόνια, χαμηλότερο από άλλες ανεπτυγμένες χώρες λόγω ανισοτήτων στην πρόσβαση στην υγεία, παρά το υψηλό κατά κεφαλήν εισόδημα. Σε αντίθεση, χώρες με καθολικά συστήματα υγείας, όπως η Σουηδία, επιτυγχάνουν υψηλότερους μέσους όρους. Στις φτωχότερες χώρες, η έλλειψη υποδομών, η υποσιτισμένη διατροφή και η περιορισμένη πρόσβαση σε καθαρό νερό μειώνουν σημαντικά τη διάρκεια ζωής. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το 20% του πληθυσμού στις χώρες χαμηλού εισοδήματος δεν φτάνει τα 40 χρόνια, κυρίως λόγω παιδικής θνησιμότητας.
Κοινωνικοί και Περιβαλλοντικοί Παράγοντες
Πέρα από την οικονομία, οι κοινωνικές συνθήκες επηρεάζουν το προσδόκιμο ζωής. Η εκπαίδευση, ιδιαίτερα των γυναικών, συνδέεται με καλύτερη υγεία και μεγαλύτερη διάρκεια ζωής, καθώς οι μορφωμένες μητέρες τείνουν να φροντίζουν καλύτερα τα παιδιά τους. Στη Νότια Κορέα, η ραγδαία εκπαιδευτική πρόοδος συνέβαλε στο να φτάσει το προσδoκιμο ζωής τα 83,5 χρόνια. Αντίθετα, οι πόλεμοι και οι συγκρούσεις, όπως στη Συρία (71,1 χρόνια) ή το Αφγανιστάν (64,8 χρόνια), μειώνουν τη διάρκεια ζωής λόγω τραυματισμών και καταστροφής υποδομών. Το περιβάλλον παίζει επίσης ρόλο: η ατμοσφαιρική ρύπανση στην Ινδία ή η κλιματική αλλαγή που επηρεάζει τη γεωργία στην Αφρική μειώνουν το προσδόκιμο ζωής, ενώ το καθαρό περιβάλλον στη Νέα Ζηλανδία (82,3 χρόνια) το ενισχύει.
Τρόπος Ζωής και Γενετική
Ο τρόπος ζωής είναι ακόμα ένας καθοριστικός παράγοντας. Η κατανάλωση αλκοόλ και καπνού, η παχυσαρκία και η έλλειψη άσκησης μειώνουν το προσδόκιμο ζωής σε χώρες όπως η Ρωσία (73,1 χρόνια), παρά το σχετικά υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Αντίθετα, η υγιεινή διατροφή και η φυσική δραστηριότητα, όπως στην Ιταλία (83,1 χρόνια), το αυξάνουν. Η γενετική έχει μικρότερο αντίκτυπο σε εθνικό επίπεδο, αλλά μπορεί να εξηγήσει ατομικές διαφορές. Για παράδειγμα, πληθυσμοί με ιστορική προσαρμογή σε σκληρές συνθήκες, όπως οι Ινουίτ στον Καναδά, μπορεί να εμφανίζουν αντοχή σε ορισμένες ασθένειες, αν και το προσδόκιμο ζωής τους (72 χρόνια) παραμένει χαμηλότερο λόγω κοινωνικοοικονομικών συνθηκών.
Το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής των 73,6 ετών το 2025 είναι μια γενική εικόνα που κρύβει τεράστιες ανισότητες. Από τα 84,6 χρόνια της Ιαπωνίας έως τα 54,2 του Τσαντ, οι διαφορές αντικατοπτρίζουν την ποικιλομορφία των ανθρώπινων συνθηκών. Η υγειονομική περίθαλψη, η οικονομία, η εκπαίδευση, ο τρόπος ζωής και το περιβάλλον είναι οι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν πόσο θα ζήσει κάποιος, ενώ οι γεωπολιτικές κρίσεις και η κλιματική αλλαγή προσθέτουν νέες προκλήσεις. Η βελτίωση του προσδόκιμου ζωής απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες για μείωση των ανισοτήτων, κάτι που παραμένει παγκόσμια πρόκληση για τον 21ο αιώνα.
