Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Σύμμαχοι αντιμετώπισαν το τρομακτικό Ατλαντικό Τείχος του Χίτλερ, ένα εκτεταμένο δίκτυο οχυρώσεων που εκτεινόταν σε 5.000 χιλιόμετρα κατά μήκος των ευρωπαϊκών ακτών, από τα σύνορα της Γαλλίας με την Ισπανία μέχρι το βόρειο άκρο της Νορβηγίας.
Για να διασπάσουν τις ισχυρές αμυντικές δομές, το Βρετανικό Ναυαρχείο ανέπτυξε μια σειρά από πειραματικά όπλα, με πιο αξιοσημείωτο το Παντζάντρουμ, γνωστό και ως «Μεγάλο Παντζάντρουμ», ένα εκρηκτικό καρότσι με πρόωση από πυραύλους που αποδείχθηκε μια θεαματική αποτυχία.
Η Ιδέα Πίσω από το Παντζάντρουμ
Το Παντζάντρουμ σχεδιάστηκε από το Τμήμα Ανάπτυξης Διάφορων Όπλων (DMWD) του Βρετανικού Ναυαρχείου, γνωστό και ως «Wheezers and Dodgers», υπό την καθοδήγηση του Υποπλοιάρχου Νέβιλ Σουτ Νόργουεϊ, γνωστού και ως συγγραφέα με το ψευδώνυμο Νέβιλ Σουτ. Η αποστολή του ήταν να διαρρήξει τις οχυρώσεις του Ατλαντικού Τείχους, που αποτελούνταν από τσιμεντένιες κατασκευές ύψους 3 μέτρων και πάχους 2,1 μέτρων, ικανές να αντέξουν βαριά πυρά.
Η ιδέα ήταν φαινομενικά απλή: ένα καρότσι με δύο τροχούς διαμέτρου 3 μέτρων, συνδεδεμένους με έναν κεντρικό κύλινδρο γεμάτο με πάνω από έναν τόνο εκρηκτικών. Οι τροχοί, εξοπλισμένοι με πυραύλους κορδίτη, θα προωθούσαν το Παντζάντρουμ από ένα αποβατικό σκάφος στην παραλία, με ταχύτητα που έφτανε τα 100 χλμ/ώρα, για να συγκρουστεί με το τείχος και να δημιουργήσει μια τρύπα αρκετά μεγάλη για να περάσουν τανκς. Το όνομα «Παντζάντρουμ» προήλθε από ένα παράλογο ποίημα του 18ου αιώνα του Σάμιουελ Φουτ, αντικατοπτρίζοντας τον εκκεντρικό χαρακτήρα του εγχειρήματος.
Οι Δοκιμές: Ένα Χάος στην Παραλία
Το πρωτότυπο κατασκευάστηκε μυστικά στο Λέιτονστοουν του Λονδίνου και μεταφέρθηκε τη νύχτα στο Westward Ho! στο Ντέβον, μια δημοφιλής παραλία με παρόμοιο έδαφος με τις παραλίες της Νορμανδίας. Παρά την αρχική μυστικότητα, οι δοκιμές από τις 7 Σεπτεμβρίου 1943 προσέλκυσαν πλήθη παραθεριστών, καθώς η παραλία παρέμεινε ανοιχτή στο κοινό, καθιστώντας το θέαμα δημόσιο.
Οι πρώτες δοκιμές ήταν καταστροφικές. Με μόνο λίγους πυραύλους κορδίτη και φορτίο άμμου αντί για εκρηκτικά, το Παντζάντρουμ εκτοξεύτηκε από το αποβατικό σκάφος, αλλά γρήγορα έχασε τον έλεγχο όταν οι πύραυλοι στη δεξιά ρόδα απέτυχαν, με αποτέλεσμα να αποκλίνει από την πορεία του. Σε επόμενες δοκιμές, η ομάδα πρόσθεσε περισσότερους πυραύλους – μέχρι και 70 – και έναν τρίτο τροχό για σταθερότητα, αλλά το αποτέλεσμα παρέμεινε χαοτικό. Οι πύραυλοι αποσπώνταν, εκρήγνυντο κάτω από το νερό ή πετούσαν ανεξέλεγκτα πάνω από τα κεφάλια του κοινού.
Στην τελική δοκιμή τον Ιανουάριο του 1944, παρουσία υψηλόβαθμων αξιωματικών, το Παντζάντρουμ ξεκίνησε πολλά υποσχόμενο, αλλά σύντομα έχασε τον έλεγχο. Όπως περιγράφεται σε βιβλίο των Τζέιμς Μουρ και Πολ Νέρο, «το Παντζάντρουμ όρμησε από τη θάλασσα με εκπληκτική ταχύτητα, με σπινθήρες να πετάγονται από τους πυραύλους… Καθώς οι πύραυλοι αποσπώνταν, το Παντζάντρουμ στριφογύριζε, και ο σοκ αντικατέστησε την αυτοπεποίθηση των παρευρισκομένων. Οι στρατηγοί έτρεξαν για κάλυψη. Ο επίσημος εικονολήπτης παραλίγο να παρασυρθεί. Και το Παντζάντρουμ, με τους πυραύλους να χτυπούν και τους τροχούς φλεγόμενους, διαλύθηκε».
Η Αποτυχία και η Υποψία Απάτης
Μετά από πολλαπλές αποτυχημένες δοκιμές, το πρόγραμμα ακυρώθηκε λόγω των σοβαρών προβλημάτων ασφάλειας και της απρόβλεπτης συμπεριφοράς του όπλου. Το Παντζάντρουμ δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ στη μάχη, καθώς θεωρήθηκε επικίνδυνο τόσο για τον εχθρό όσο και για τους Συμμάχους.
Υπήρξαν εικασίες ότι το Παντζάντρουμ μπορεί να ήταν μέρος της Operation Fortitude, της συμμαχικής εκστρατείας παραπλάνησης που αποσκοπούσε στο να πείσει τους Γερμανούς ότι η κύρια εισβολή θα γινόταν στο Πα-ντε-Καλαί αντί για τη Νορμανδία. Αν και δεν υπάρχουν οριστικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν αυτή τη θεωρία, η ιδέα ότι το Παντζάντρουμ ήταν ένα τέχνασμα για να αποσπάσει την προσοχή των Γερμανών προσθέτει μια ενδιαφέρουσα διάσταση στην ιστορία του.
Η Αναβίωση του 2009
Το 2009, για τον εορτασμό της 65ης επετείου της D-Day, η εταιρεία πυροτεχνημάτων Skyburst στο Μπρίστολ δημιούργησε μια μικρότερη, ασφαλέστερη εκδοχή του Παντζάντρουμ για το Φεστιβάλ Βιβλίου του Appledore. Με τροχούς ύψους 1,8 μέτρων και πυροτεχνήματα αντί για εκρηκτικά, το ανακατασκευασμένο Παντζάντρουμ κινήθηκε ευθεία αλλά μόνο για 50 μέτρα, αντί για τα προβλεπόμενα 500 μέτρα, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά την εγγενή αστάθεια του σχεδιασμού. Ο Άλαν Κρίστι της Skyburst δήλωσε: «Ήταν φανταστικό! Όλα τα πυροτεχνήματα ενεργοποιήθηκαν, οπότε ήταν ένας εντυπωσιακός τρόπος για να τιμήσουμε την επέτειο της D-Day».
Η Κληρονομιά του Παντζάντρουμ
Παρά την αποτυχία του, το Παντζάντρουμ παραμένει μια συναρπαστική υποσημείωση στην ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αντιπροσωπεύοντας την καινοτομία και την απελπισία των Συμμάχων να ξεπεράσουν το Ατλαντικό Τείχος. Ο Ρομπ Ράμπλ, επιμελητής στα Αυτοκρατορικά Πολεμικά Μουσεία του Ηνωμένου Βασιλείου, σημείωσε ότι «στην ευρύτερη έννοιά του, το Παντζάντρουμ είχε λογική, καθώς παρέδιδε τεράστια ποσότητα εκρηκτικών σε ένα μόνο σημείο».
Η ιστορία του Παντζάντρουμ, με τη σουρεαλιστική εικόνα ενός φλεγόμενου, ανεξέλεγκτου τροχού να κυνηγά στρατηγούς και φωτογράφους σε μια παραλία, έχει γίνει θρύλος. Υπενθυμίζει ότι ακόμα και οι πιο φιλόδοξες ιδέες μπορούν να αποτύχουν θεαματικά, αλλά η τόλμη και η δημιουργικότητα πίσω από αυτές αξίζουν αναγνώρισης. Όπως έγραψαν στο X, «το Παντζάντρουμ ήταν μια τρελή ιδέα που δοκιμάστηκε, αλλά ευτυχώς εγκαταλείφθηκε πριν προκαλέσει περισσότερο χάος».
Πηγές: BBC, Wikipedia, War History Online, WIRED, Imperial War Museums
