Η παγίδα της αυτοεπίκρισης

Για να μην νιώθουμε αποτυχημένοι, χρειαζόμαστε να νιώθουμε ιδιαίτεροι και πάνω από το μέσο όρο. Οτιδήποτε λιγότερο το νιώθουμε ως αποτυχία….Το να νιώθουμε ιδιαίτεροι είναι κατανοητό, όμως, εξ ορισμού, είναι αδύνατο να είμαστε όλοι, ταυτόχρονα, πάνω από τον μέσο όρο. Και βέβαια, όσο καλά και να τα καταφέρνουμε, κάποια στιγμή θα αντιληφθούμε ότι υπάρχει δίπλα μας κάποιος άλλος που τα καταφέρνει καλύτερα.

Αν όμως για να νιώθουμε καλά πρέπει να νιώθουμε καλύτεροι από τους άλλους, πως στεκόμαστε απέναντι στους άλλους τελικά; Και πως στεκόμαστε και απέναντι στον εαυτό μας; Η ζωή καταντά ένα ανταγωνιστικό άθλημα και οι άνθρωποι γύρω μας μετατρέπονται σε αντιπάλους που πρέπει να κερδιθούν προκειμένου να τραφεί η πολύτιμη «αυτοεκτίμησή μας», με αποτέλεσμα να παίρνουμε αυτό που ο φιλόσοφος Καρλ Πόππερ αποκαλούσε «νευρωσική απόσταση από τους άλλους»

Γενικά, ο ανθρώπινος νους έχει αναπτύξει μια σειρά από τρόπους να εξυπηρετεί τη συνεχή ανάγκη μας για θετική αυτο-αξιολόγηση.

Θέλεις να μειώσεις τον λογαριασμό του ρεύματός σου; Είναι απλό!

Άλλες φορές ρίχνουμε ευθύνες στους άλλους ή στην κακή μας τύχη, άλλες φορές επικεντρώνουμε επιλεκτικά την προσοχή μας σε ότι επιβεβαιώνει την προσωπική μας αξία ή επιτυχία, επιλεκτικά τυφλωμένοι σε κάθε απόδειξη για το αντίθετο, άλλες φορές κάνουμε «κρεμαστάρια» όσα δεν φτάνουμε.

Οι μηχανισμοί αυτοί αυτοεξαπάτησης, κάθε άλλο παρά τέλειοι είναι. Αν δεν καταφέρουμε να ερμηνεύσουμε την πραγματικότητα με τρόπο που να νιώθουμε καλύτεροι από τους άλλους και η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας δεν είναι πια τόσο καλή, συχνά επικρίνουμε σκληρά τον εαυτό μας. Σε κάποιους ανθρώπους δε, η αυτοεπίκριση αυτή είναι παραλυτικά ακραία  «Είσαι μεγάλο θύμα, τελικά, πάντα ήσουν δίκιο είχε η μάνα σου, ηλίθιε! Μια ζωή σκατά θα τα κάνεις»

Γιατί κανείς όμως να είναι τόσο σκληρός απέναντι στον εαυτό του;

Η αυτοεπίκριση είναι μια μορφή «συμπεριφοράς ασφαλείας», μια τεχνική που μαθαίνουμε από μικροί και στοχεύει στην αποδοχή από μια μεγάλη κοινωνική ομάδα. Επικρίνοντας σκληρά τον εαυτό μας, με κάποιο περίεργο τρόπο ανήκουμε στους νικητές, δεν κινδυνεύουμε να εξοστρακιστούμε λόγω του λάθους ή της αποτυχίας μας.

Η συμπεριφορά αυτή συχνά ενισχύεται επειδή όταν επικρίνουμε τον εαυτό μας, έχουμε ταυτόχρονα και το ρόλο του κρινόμενου και το ρόλο του κριτή, αναπτύσσοντας ένα αίσθημα ηθικής δικαίωσης (righteous indignation) προς τις ανεπάρκειες μας, που μας κάνει να νιώθουμε καλά, καθώς εγείρει το αίσθημα ότι στην πραγματικότητα είμαστε καλύτεροι από αυτό που καταμαρτυρούν τα λάθη ή οι ανεπάρκειες μας. «Τουλάχιστον το μέρος μου που συνεχώς κρίνει και επικρίνει είναι καλό, ακόμα κι αν ο υπόλοιπος εαυτός μου είναι κακός.

Οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι προπονητές συχνά θεωρούν πως η κριτική είναι ένα χρήσιμο εργαλείο που κινητοποιεί τα παιδιά.

Στο www.cosmoteinsurance.gr, οι πελάτες μπορούν να συγκρίνουν τιμές και καλύψεις μέσα από μεγάλο εύρος ασφαλιστικών εταιριών

Οι έρευνες όμως έχουν δείξει:

• πως όσοι μεγαλώνουν σε επικριτικό περιβάλλον εξελίσσονται σε πολύ αυτοεπικριτικούς ενήλικες, καθώς εσωτερικεύουν (ενδοβάλλουν) την επικριτικότητα των γονέων τους. Με την αυτοεπίκριση, τα παιδιά νιώθουν φόβο και φτάνουν στο συμπέρασμα πως μόνο αν είναι τέλεια τους αξίζει να αγαπηθούν και, όπως λέέι και η Kristine Neff στο βιβλίο της Self compassion «δεδομένου ότι η τελειότητα είναι αδύνατη [και το νιώθουν], φτάνουν να θεωρούν δεδομένη την απόρριψη…..τα παιδιά αρχίζουν να πιστεύουν ότι η αυτοεπίκριση θα τα βοηθήσει να μην κάνουν λάθη στο μέλλον, και έτσι θα τους γλιτώσει από τις επικρίσεις των άλλων…Ακόμα και μια προσβολή πονάει λιγότερο όταν απλά επαναλαμβάνει αυτό που ήδη λες ο ίδιος στον εαυτό σου»
• πως οι έντονα αυτοεπικριτικοί ενήλικες εμφανίζουν συχνότερα κατάθλιψη, επιχειρούν συχνότερα να αυτοκτονήσουν και είναι λιγότερο ικανοποιημένοι με τη ζωή τους. απολύτως λογικό, καθώς από τον εμφύλιο πόλεμο με τον εαυτό μας δεν μπορεί να υπάρξει νικητής.

Το πρώτο βήμα για να βγούμε από αυτό το αδιέξοδο, κατά την Kristine Neff είναι να σταματήσουμε να επικρίνουμε τόσο σκληρά τον εαυτό μας. Στην πράξη, πρέπει «να αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας με την ίδια καλοσύνη, το ίδιο νοιάξιμο και την ίδια συμπόνοια πουθα δείχναμε σε έναν καλό φίλο – ή ακόμα και σε έναν άγνωστο. Δυστυχώς, δεν φερόμαστε σε κανέναν τόσο άσχημα όσο στον εαυτό μας».

Από Βουδιστικής σκοπιάς, δεν μπορείς να φροντίσεις πραγματικά κανέναν αν δεν έχεις φροντίσει πραγματικά τον εαυτό σου. Στον Χριστιανισμό, το περίφημο «αγάπα τον πλησίον σου» ξεχνάμε συστηματικά ότι έχει και συνέχεια …  «ως εαυτόν». Δεν κάνουμε τον εαυτό μας καλύτερο «χτυπώντας τον» διαρκώς. Αντιθέτως, νιώθουμε ανεπαρκείς και ανασφαλείς και ξεσπάμε την ματαίωσή μας στους γύρω μας.