Προσφορές, Θυσίες και Αυτοθυσίες Γυναικών στην Επανάσταση του 1821

Παρ’ όλες τις δυσκολίες της θέσης τους στην τουρκοκρατούμενη πατριαρχικά οργανωμένη κοινωνία, πολλές γυναίκες έδειξαν πολύ γενναία συμπεριφορά και πραγματοποίησαν θυσίες, οικονομικές και προσωπικές, σε όλη τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάσταση του 1821, και σ’ ολόκληρη την επικράτεια.

«Διαβάτη, στάσου με ευλάβεια στη μνήμη των νεκρών γυναικών»

(απόσπασμα επιγραφής μνημείου χώρου θυσίας Ναουσαίων γυναικών)

Από αρχαιοτάτων χρόνων ως σήμερα, οι θυσίες γυναικών δεν αποτελούν μόνο ένα, πολλές φορές χρωματισμένο με θρησκευτική χροιά, μυθολογικό κεφάλαιο του συλλογικού ασυνείδητου των πατριαρχικών κοινωνιών, ούτε μόνο ένα λογοτεχνικό φαινόμενο της προφορικής λαϊκής ή γραπτής παράδοσης, αλλά αποτελούν και ένα μεγάλο τμήμα της ιστορικής συνείδησης του ανθρώπινου πολιτισμού.

Η λέξη θυσία είναι συνυφασμένη με την Ιφιγένεια, την Ψυχή, την Ηρώ, την Ηχώ, την Αντιγόνη, την Περσεφόνη, την Δήμητρα, την Άρτεμη, την Ήρα, την Αθηνά, την Αφροδίτη και πολλές άλλες θνητές και θεές, όπως καταγράφονται στους αντίστοιχους αρχαιοελληνικούς μύθους τους. Η λέξη θυσία είναι συνυφασμένη όμως και στη νεότερη παράδοση με τη «γυναίκα του πρωτομάστορα» και την Αρετή, στις παραλογές «Του γιοφυριού της Άρτας» και «Του νεκρού αδερφού» και με την Λυγερή, στο δημοτικό τραγούδι «Η Λυγερή στον Άδη». Η λέξη θυσία είναι συνυφασμένη επίσης και με τη νεότερη ιστορική παράδοση και μπορεί να έχει πολλαπλές σημασίες, από την πιο ιερή, την εθελοντική που υπερασπίζεται τιμή, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, πατρίδα και οικογένεια, έως την πιο ανίερη, αυτή που επιβάλλεται στους αδύναμους από τους δυνατούς, για λόγους χειριστικούς της εξουσίας τους.

Την εποχή της Επανάσταση του 1821 η θέση της γυναίκας στην τουρκοκρατούμενη πατριαρχικά οργανωμένη κοινωνία ήταν εξαιρετικά δύσκολη, γεγονός που της επέτρεπε πολύ μικρά περιθώρια κινήσεων. Παρ’ όλες τις δυσκολίες της θέσης τους όμως, πολλές γυναίκες έδειξαν πολύ γενναία συμπεριφορά και πραγματοποίησαν θυσίες, οικονομικές και προσωπικές, σε όλη τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης και σ’ ολόκληρη την επικράτεια. Να θυμηθούμε τις Σουλιώτισσες, τις Ναουσαίες, τις Μεσολογγίτισσες, τις Μανιάτισσες, τις Κρητικές στο Αρκάδι και τις Χιώτισσες που έδωσαν τη ζωή τους ώσπου να ελευθερωθεί η Ελλάδα από τον τουρκικό ζυγό.

«Οι Ναουσαίες δεν είναι πια μόνες. Στον χορό είναι πιασμένες Σουλιώτισσες, κόρες του Μοριά και της Μακεδονίας. Γυναίκες των Αιγαιοπελαγίτικων νησιών, της Κρήτης και της Κύπρου, γυναίκες της Μικρασίας και του Πόντου…» 

(Απόσπασμα από τον Πανηγυρικό που εκφωνήθηκε στις 4 Απριλίου 1997 για την 175η επέτειο του Ολοκαυτώματος από την εκπαιδευτικό κ. Καρυδά-Μυλωνά Μαρία.)

Πολλών από αυτών των γυναικών τα ονόματα δεν έγιναν ευρέως γνωστά, αλλά η δράση τους ήταν καθοριστική στον αγώνα. Άλλων πάλι η δράση έγινε πασίγνωστη και ήταν στρατηγικά σημαντική μαζί με τ’ όνομά τους, όπως η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους. Άλλες ήταν σύζυγοι μεγάλων φιλελλήνων πρωτεργατών της Επανάστασης, Φιλικών ή ηρώων, ή ήταν οι ίδιες μέλη της Φιλικής Εταιρείας, όπως η Δούκισσα της Πλακεντίας, η Ασήμω Γκούραινα, η Σεβαστή Ξάνθου, η Δέσποινα Κανάρη, η Δόμνα Βισβίζη, η Μόσχω Τζαβέλλα, η Ελισάβετ Υψηλάντη, η Ακριβή Τσαρλαμπά, η Αντωνούσα η οπλαρχηγός, η Μαρία Παλάσκα, η Ελένη Βάσσου και πάρα πολλές άλλες· η καθεμιά από αυτές έχει τη δικιά της μεγάλη ιστορία, σε διάφορα επίπεδα, οικονομικής στήριξης, στρατηγικής χάραξης του αγώνα, εμψύχωσης ή γενναίας έμπρακτης συνεισφοράς στο πεδίο της μάχης.

Εκτός από αυτές τις μεμονωμένες προσφορές και ατομικές θυσίες στον αγώνα της Επανάστασης του 1821, αλλά και πριν από τη συγκεκριμένη χρονολογία, συνέβησαν και πολλές ομαδικές θυσίες γυναικών, όλες με σκοπό να αποφύγουν τις απάνθρωπες συλλήψεις και τις βαρβαρικές ταπεινώσεις των Οθωμανών, των ίδιων αλλά και των παιδιών τους. Το θέαμα μοιάζει να ακινητοποιείται σ’ αυτήν τη στιγμή, σαν μια παράσταση οδύνης που διακόπτει τη σκηνή δράσης σε αρχαία τραγωδία του Ευριπίδη (de Romilly, 2000).

Κιζλάρ Καϊτεσί (Πόντος, 1680)

«Το άγνωστο Ζάλογγο του Πόντου»

Μια ομάδα περίπου σαράντα νεαρών κοριτσιών που απέμειναν ζωντανές (μετά από 48 μέρες εγκλεισμού στο κάστρο του ποταμού Άλυ, αργότερα ονομαζόμενο «Κιζ Καλεσί» δηλαδή «Το κάστρο των κοριτσιών», μαζί με πολλές άλλες γυναίκες που πέθαναν από πείνα και δίψα ήδη) για να αποφύγουν την αιχμαλωσία, όταν είδαν ότι δεν μπορούσαν να κρατήσουν άλλο τους Τούρκους μακριά και για να μην αναγκαστούν να παραδοθούν και να πουληθούν στα σκλαβοπάζαρα, ανέβηκαν στην ψηλότερη κορυφή του κάστρου, με γκρεμό ύψους 150 μέτρων, από όπου κι έπεσαν και θυσιάστηκαν γενναία.

Η αυτοθυσία αυτή των κοριτσιών έδωσε θάρρος στους Έλληνες της περιοχής της Μπάφρας, τους ξεσήκωσε για να ανεβούν στα γύρω βουνά και να πολεμήσουν για την τιμή, για την Ελλάδα και για την ελευθερία, χωρίς να υπολογίζουν τον άνισο αυτό αγώνα ή τα μαρτύρια και τις διώξεις από τον Τούρκο δυνάστη, ενώ ο υπόλοιπος Πόντος παρέμενε υπόδουλος και αδύναμος να επαναστατήσει.

Είναι από τις λιγότερες γνωστές θυσίες, μια θυσία ταμπού να αναφερθεί, ακόμα και στις μέρες μας, λόγω της αλύτρωτης πατρίδας του Πόντου. Η μνήμη τους τιμάται με τον χορό «Κizlar Kaitesi» δηλαδή «μουσικός σκοπός των κοριτσιών», ο οποίος ήταν ένας ειδικά αφιερωμένος χορός στο γεγονός της θυσίας των Ελληνίδων κοριτσιών, από το χωριό Ασάρ, της Μπάφρας, του Πόντου, το 1680.

Ζάλογγος (18 Δεκεμβρίου 1803)

«Έχε γεια καημένε κόσμε, έχε γεια γλυκιά ζωή. Έχετε γεια βρυσούλες, λόγγοι, βουνά, ραχούλες, έχετε γεια βρυσούλες κι εσείς Σουλιωτοπούλες». (Δημοτικό «Έχε γεια καημένε κόσμε»)

Μια ομάδα από Σουλιώτισσες (περίπου εξήντα και πολλές απ’ αυτές σε κατάσταση εγκυμοσύνης) για να αποφύγουν τη σύλληψη, τον εξευτελισμό και τις βαρβαρότητες των Τούρκων που πολιορκούσαν το Ζάλογγο, στην ορεινή κι απάτητη από τον κατακτητή Θεσπρωτία, παρόλο που αμύνθηκαν με πάθος, συνειδητοποίησαν ότι η μάχη ήταν άνιση. Αποφάσισαν συλλογικά ότι δεν υπήρχε περίπτωση να επιτρέψουν στους εαυτούς τους να πέσουν στη σκλαβιά, στην απάνθρωπη συμπεριφορά και στους βιασμούς των κατακτητών.

Έστησαν έναν ηπειρώτικο παραδοσιακό κυκλικό χορό και μετά, κρατώντας αγκαλιά τα παιδιά τους, έπεφταν τραγουδώντας «Έχε γεια καημένε κόσμε» από την πιο απόκρημνη κορυφή στον γκρεμό.

Η παραπάνω περιγραφή ίσως να θυμίζει κινηματογραφικό σκηνικό και να νομίζαμε στις μέρες μας ότι με το πέρασμα των χρόνων, ο τοπικός θρύλος μεγαλοποίησε ένα ίσως μικρό αληθινό γεγονός που το ανήγαγε σε εθνικό μύθο. Αλλά η αρχική μαρτυρία του περιστατικού προέρχεται από τον αξιωματικό του Αλή πασά, τον Σουλεϊμάν τον ίδιο, που ήταν αυτόπτης μάρτυρας της τραγικής, αλλά ηρωικής έκβασης εκείνης της πολιορκίας, ο οποίος μάλιστα προσθέτει ότι ήταν σαν «τα βήματα του χορού των γυναικών να τα κινούσε ένας ασυνήθιστος ηρωισμός, ενώ η αγωνία του θανάτου τόνιζε τον ρυθμό του». Ο Σουλεϊμάν καταλήγει με λεπτομερή περιγραφή της πτώσης: «στο τέλος των επωδών, οι γυναίκες έβγαζαν μια διαπεραστική και μακρόσυρτη κραυγή, που ο αντίλαλός της έσβηνε στο βάθος ενός τρομακτικού γκρεμού, όπου ρίχνονταν μαζί με τα παιδιά τους».

Όπως τα ηπειρώτικα μοιρολόγια δονούν βαθιά την ψυχή όποιου τα ακούει, έτσι κι η αυτοθυσία στο Ζάλογγο, αλλά κι οι Σουλιώτισσες οι ίδιες, έχουν γίνει σύμβολο ελευθερίας και ηρωισμού στους αιώνες.

«Το παρών μνημείον ανηγέρθει εις μνήμην του εν έτει 1803 χορού του Ζαλόγγου των Ηρωίδων Σουλιωτισσών. Υπέροχον δίδαγμα πατριωτισμού και αυτοθυσίας ανά τους αιώνας» (Απόσπασμα επιγραφής μνημείου Ζαλόγγου)

Μελανιός Χίου (30 Μαρτίου 1822)

«Το αίμα που χύθηκε ήταν τόσο πολύ, που έγινε ρυάκι και κοκκίνισε τη θάλασσα». («Η σφαγή της Χίου εις το στόμα του Χιακού λαού», Σ. Γ. Βίος)

Στη σφαγή της Χίου, εκτός από τους χιλιάδες νεκρούς Χιώτες και Χιώτισσες που σφαγιάστηκαν και κάηκαν με τους πιο βάρβαρους τρόπους, μαζί με τα παιδιά τους, κατά την αποβίβαση και επέλαση των 7000 καλά οπλισμένων Τούρκων στρατιωτών, οι γυναίκες της Χίου που αρπάχτηκαν για να πουληθούν ως σκλάβες δεν έτρωγαν και δεν έπιναν, διαλέγοντας αυτόν τον φριχτό θάνατο από πείνα ή δίψα, πριν μπορέσουν να τις πουλήσουν στα σκλαβοπάζαρα και να τις υποβάλλουν στο βασανιστήριο της σκλαβιάς και της ατίμωσης της αξιοπρέπειάς τους.

Εκτός όμως από αυτές τις ηρωίδες Χιώτισσες, ηρωικό τέλος επεφύλασσε η μοίρα και στις γυναίκες στο Μελανιό, ένα χωριό χτισμένο στην πλαγιά ενός λόφου, λίγο έξω από την πόλη της Χίου. Εκεί πολλές από τις γυναίκες και τα παιδιά τους βρήκαν αδιακρίτως τραγικό θάνατο από τους Τούρκους, που τις πυροβολούσαν μέσα κι έξω στη θάλασσα, τις σφάγιαζαν, τις βίαζαν, τις ποδοπατούσαν με τα άλογα, πυρπολούσαν τα φορέματά τους και τις παρέδιδαν στις φλόγες ως ολοκαύτωμα. Όσες Χιώτισσες πρόλαβαν, κατέφυγαν στο ύψωμα πάνω από το χωριό, στον Κάβο Μελανιό (Μαύρος Γκρεμός) και έπεφταν στο κενό μαζί με τα παιδιά τους για να σωθούν από τον εξευτελιστικό και βασανιστικό θάνατο στα χέρια των Τούρκων.

Ο Ευγένιος Ντελακρουά παρουσίασε το 1824 τον πίνακά του με τίτλο «Σφαγή της Χίου», εμπνευσμένος από την αιματηρή επίθεση ως αντίποινα για τον ξεσηκωμό των Ελλήνων. Μία από τις πιο συγκινητικές σκηνές του πίνακα, εκτός από την έντρομη μορφή της ηλικιωμένης γυναίκας που κυριαρχεί, είναι η μητέρα με το μωρό που προσπαθεί να βρει το στήθος της, σκηνή βασισμένη σε πραγματική μαρτυρία στο βιβλίο του Βουτιέ.

Αράπιτσα, Ηρωική Πόλη της Νάουσας (22 Απριλίου 1822)

«Τη χάλασαν κι αϊμάν αμάν την Νιάουστα που ήταν κεφαλοχώρι μα τον ουρανό, κορμί που τυραννώ, έναν μιλώ αμάν κι άλλον μιλώ αμάν, βράδιασε και πού θα μείνω». (Τοπικό δημοτικό τραγούδι «Ο Χαλασμός της Νάουσας»)

Στο τραγικό ολοκαύτωμα της Νάουσας Ημαθίας, τον Απρίλιο του 1822, κατά τη σθεναρή εξέγερση κι αντίσταση που προέβαλαν οι κάτοικοί της, οι Ναουσαίες προτίμησαν να πέσουν και να θυσιαστούν μαζί με τα παιδιά τους στα αγριεμένα κι ορμητικά νερά της Αράπιτσας («μαυριδερή» και «αγριωπή»), του ποταμού της πόλης τους, παρά να πέσουν και να σκλαβωθούν στα χέρια των Τούρκων και να υπομένουν τις σκηνές αλλοφροσύνης, σφαγών, λεηλασιών και πυρπολήσεων.

Η Αράπιτσα, όπου έπεσαν οι γενναίες Ναουσαίες γυναίκες, δεν ήταν ένα τυχαίο σημείο. Έλκει την ονομασία της, όχι από την ελληνική μυθολογία όπως τα υπόλοιπα κύρια λιγοστά θηλυκά και μη ποτάμια της Ελλάδας, αλλά από τη σκοτεινή απόχρωση των νερών της και από το δέος που προκαλούν οι καταρράκτες και η απότομη κοίτη της, ξεκινώντας από τις πηγές της ψηλά, στο βάθος του άλσους του Αγίου Νικολάου, στους πρόποδες του Βερμίου, έως το σημείο που διασχίζει την πόλη της Νάουσας, πριν κατηφορίσει στον κάμπο της Ημαθίας.

Η Νάουσα, η Ηρωική Πόλη ταυτίζεται και τιμά τις καταγεγραμμένες ιστορικές στιγμές θάρρους, γενναιότητας, ηρωισμού, πίστης και αυτοθυσίας αλλά και υπενθυμίζει την απίστευτη οθωμανική βαρβαρότητα και αγριότητα.

Η θέση «Στουμπάνοι» της Αράπιτσας εκτόξευσε τις Ναουσαίες ηρωίδες στην αιωνιότητα μαζί με την απαράμιλλης γενναιότητας πράξη τους και έγραψε τ’ όνομά τους για πάντα στο πάνθεο των ηρώων και των ηρωίδων που έδωσαν τη ζωή τους ως υπέρτατη θυσία στον βωμό της ελευθερίας, της τιμής και της αξιοπρέπειας.

Ο χαρακτηρισμός της Νάουσας ως «Ηρωική Πόλη», αναγνωρίζει το μεγαλείο του αγώνα των Ναουσαίων ανδρών και γυναικών μέχρι το ολοκαύτωμά τους, που χωρίς να υπολογίσουν ή να δελεαστούν από τα ειδικά προνόμια που απολάμβαναν από τους Τούρκους κατακτητές, χύθηκαν στον αγώνα για την ανάκτηση του πολυτιμότερου αγαθού, της ελευθερίας. Η Νάουσα, η Ηρωική Πόλη ταυτίζεται και τιμά τις καταγεγραμμένες ιστορικές στιγμές θάρρους, γενναιότητας, ηρωισμού, πίστης και αυτοθυσίας αλλά και υπενθυμίζει την απίστευτη οθωμανική βαρβαρότητα και αγριότητα.

Η Νάουσα έχει ξεφύγει από τα στενά όρια μιας μικρής επαρχιακής πόλης κι έχει περάσει στη συλλογική μας συνείδηση ως ιδέα…

«Διαβάτη, στάσου με ευλάβεια στη μνήμη των νεκρών. Μέσα στο βάραθρο που ξανοίγεται μπροστά σου, βρήκαν ένδοξο και ηρωικό θάνατο οι γυναίκες και τα παιδιά της Νάουσας, για την ελευθερία και την ανεξαρτησία του Ελληνικού Έθνους, στις 22 Απριλίου 1822» (Επιγραφή μνημείου Αράπιτσας)

Έξοδος Μεσολογγίου (11 Απριλίου 1826)

«Του τοιούτου μεγάλου και ενιαίου Ελληνισμού την ανάστασιν επεχείρησεν ο μεγάλος αγών. Οι παίδες μετεβλήθησαν εις μαχητάς, οι γυναίκες εις άνδρας, οι άνδρες εις λέοντας, οι καλόγεροι και οι ιεράρχαι εις μάρτυρας». (Σπυρίδων Λάμπρος)

Μετά από έναν ολόκληρο χρόνο πολιορκίας και επανειλημμένων βομβαρδισμών από τους Οθωμανούς και αφού οι Μεσολογγίτες δεν είχαν σκοπό να παραδοθούν, οι πολιορκητές κατάλαβαν ότι ο μόνος τρόπος να τους καταλάβουν ήταν να αποκόψουν κάθε πιθανή διαδικασία ανεφοδιασμού με πυρομαχικά και όπλα. Οι γυναίκες του Μεσολογγίου στάθηκαν επάξια και γενναία δίπλα στους Έλληνες άνδρες αγωνιστές καθ’ όλη τη διάρκεια της πολιορκίας, αναλαμβάνοντας να περιθάλψουν τους τραυματίες, μεταφέροντας πυρομαχικά και εμψυχώνοντας τους άνδρες, ειδικά στον λιμό της πόλης.

Το πιο γενναίο όμως, ήταν το γεγονός ότι μετείχαν ενεργά στην απόφαση για την ηρωική έξοδο και αποφάσισαν να θυσιαστούν μαζί με τους άνδρες αγωνιστές, ενώ ταυτόχρονα αρνούνταν σθεναρά οποιαδήποτε πρόταση συνθηκολόγησης. Οι πιο πολλές ντύθηκαν και μ’ ανδρικά ρούχα και σκοτώθηκαν πολεμώντας κι υπερασπιζόμενες την πόλη τους και το ιδανικό της ελευθερίας, ενώ ορμούσαν προς τους εχθρούς χωρίς να διστάζουν στιγμή, κουβαλώντας και τα μωρά τους στην πλάτη τους και πολλές μάλιστα και σε κατάσταση προχωρημένης εγκυμοσύνης.

«Ιδού, αυτές οι γυναίκες φέρνονται θαυμαστά· αυτές είναι μεγαλόψυχες και λένε ότι μαθαίνουν από μας· δε δειλιάζουν, μολονότι τους επάρθηκε η ελπίδα που είχαν να γεννήσουν τέκνα για τη δόξα και για την ευτυχία. Εμείς λοιπόν μπορούμε να μάθουμε απ’ αυτές και να τες λατρεύουμε έως την ύστερη ώρα». («Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», Β’ Σχεδίασμα, VI, Διονύσιος Σολομός)

Αρκάδι, Κρήτη (14 Μαΐου 1866)

«Κάθε πρωί, κάθε βραδύ και κάθε μεσονύχτι τρία πουλιά χρυσόφτερα, τρία αηδονοπούλια, σχίζουνε σύννεφο πυκνό απ’ τ’ ουρανού τα βάθη κι επάνω κατεβαίνουνε στα λείψανα τα άγια του Αρκαδιού και κάθουνται και τα μοιρολογούνε». (Παραδοσιακό)

Οι Κρητικές έδειξαν ξεχωριστή ανδρεία σε όλους τους αγώνες της Κρήτης, αλλά ιδιαιτέρως στην πολιορκία της Μονής Αρκαδίου. Η σύζυγος του Μιχαήλ Δασκαλάκη, Χαρίκλεια, κι ενώ και οι τρεις γιοι της έπεσαν ηρωικά σε μάχες του 1866, η ίδια με τον τέταρτό της γιο, πρωταγωνίστησε στην πολιορκία του Αρκαδίου, όπου εκτός από την ακατάβλητη μαχητικότητά της, εμψύχωνε τους υπόλοιπους, τους εφοδίαζε με πυρομαχικά και έσωζε τη σημαία κάθε φορά που έσπαζε το κοντάρι.

Με τη σύμφωνη γνώμη της, οι οπλαρχηγοί που βρίσκονταν στη Μονή, με τον Ηγούμενο Γαβριήλ πρωτοστάτη, αποφάσισαν να ανατιναχθούν στην επίθεση του Μουσταφά Πασά, με ομοψυχία, αλληλεγγύη, συνεργασία και αυτοθυσία. Από τους περίπου 1000 πολιορκημένους στη Μονή γύρω στους 100 μόνο σώθηκαν, ανάμεσά τους και η Χαρίκλεια, που κατόρθωσε να διαφύγει και να δώσει πολύτιμες πληροφορίες για την πολιορκία του Αρκαδίου και την αυτοθυσία των πολιορκημένων.

«Από την Αθήνα έφτασε σ’ εμένα μια κραυγή. Έγινε έκκληση σ’ εμένα – και το όνομά μου προφέρεται από στόματα πολλά. Ποιός είμαι εγώ, ώστε να αξίζω μια τέτοια τιμή; Ένα τίποτα είμαι, ένας νικημένος. Και ποιοί είναι αυτοί που απευθύνονται σ’ εμένα; Νικητές. Ναι, ηρωικοί Κρήτες, εσείς που σήμερα καταδυναστεύεστε, θα είσαστε οι νικητές του μέλλοντος. Σταθείτε αδάμαστοι, έστω και με την ψυχή στο στόμα, ο θρίαμβος τελικά θα είναι δικός σας. Το βογγητό της αγωνίας σας είναι η δύναμή σας… Κρήτες, βαστάτε. Είναι αδύνατο να νικηθείτε. Οι αρχές της επανάστασης, κι αν ακόμα αυτή καταπνιγεί, παραμένουν ζωντανές». (Απόσπασμα επιστολής του Βίκτωρα Ουγκώ)

Γαλακτός Πιερίων (15 Μαρτίου 1878)

«Κάλλιο νεκρή, παρά ατιμασμένη ή σφαγιασμένη από τους αλλόθρησκους Τούρκους».

Η τελευταία χρονολογικά ομαδική θυσία γυναικών στον αγώνα για την ελευθερία, στο πλαίσιο της Επανάστασης εναντίον των Τούρκων κατακτητών, έγινε από τις εφτά Βλάχες από το Σέλι (Κάτω Βέρμιο) Ημαθίας, όπως είναι καταγεγραμμένη στην εφημερίδα «Ώρα των Αθηνών», αλλά και όπως μαρτυρούν πολλοί γέροντες Βλάχοι (Αrmãnlji), αλλά και Φυτειώτες, που σαν κτηνοτρόφοι βρίσκονταν στα χειμαδιά με τα κοπάδια τους και τις οικογένειές τους, στα Παλατίτσια Ημαθίας (κοντά στην Βεργίνα), στους πρόποδες των Πιερίων κι είχαν άμεση επαφή με τα γεγονότα και τις πληροφορίες.

Κι όπως απέδειξαν και οι Σελιώτισσες, ούτε αυτές μπορούσαν «να ζήσουν δίχως την ελευθεριά»! Έτσι, οι εφτά ηρωίδες Βλάχες από το Σέλι, όταν η αντίσταση των Ελλήνων βρέθηκε σε αδιέξοδο, δεν δίστασαν λεπτό. Ανέβηκαν στην τοποθεσία «Άγιοι Πάντες», κοντά στο μοναστήρι των Αγίων Πάντων και έπεσαν από τον βράχο του Γαλακτού Πιερίων, σε μια πράξη αυτοθυσίας, ειλικρίνειας και προσφοράς στον αγώνα. Η τιμή κι η περηφάνεια των Βλάχων γυναικών δεν υπήρχε περίπτωση να τις επιτρέψει να πέσουν στα χέρια των Τούρκων, αυτές και τα παιδιά τους, με τις αχαρακτήριστες συνέπειες που θα ακολουθούσαν.

Από τα αρχαία χρόνια ως σήμερα αυτές οι θυσίες γίνονται ένα σώμα, γιγαντώνονται και στέκονται σαν θεριό απέναντι σε κάθε κατακτητή, αλλά και σε κάθε μορφή καταπίεσης και ολοκληρωτισμού, ακόμα κι αν το τίμημα είναι η ζωή των ίδιων τους και των παιδιών τους.

Τη θαρραλέα θυσία τους ακολούθησε φρικτή σφαγή πολλών Ελλήνων από τα τούρκικα ασκέρια και μέσα στα Παλατίτσια (στο προαύλιο του Κονακιού στο οποίο κατέφυγαν όλοι οι κάτοικοι για να προστατευθούν), αλλά και μέσα στο δάσος (όπου κρύβονταν οι υπόλοιποι αγωνιστές και οι οικογένειές τους), γεγονός που χαρακτηρίστηκε ως «Τέρμενο γίνεται στα Παλατίτσια», μια φράση που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα για να δηλώσει μεταφορικά το μεγάλο κακό.

Ως φόρος τιμής για την υπέρτατη θυσία όλων των γυναικών, παρατίθενται τα ονόματα, κατά την έρευνα του ιστορικού Ετεοκλή Ι. Γρηγοριάδη, των εφτά Σελιωτισσών εις μνήμην όλων των αθώων αγνώστων φονευθέντων αμάχων: Μαρία Μητραντώνη (Μητροτόνη), Κυράτσα Μπιντιβάνου, Ελένη Τσούλιου, Βαγγελία Σάντου, Σουλτάνα Μαρίτσα, Μαρία Σούλιου και Κατερίνα Νιώπα, η οποία έπεσε στον γκρεμό μαζί με τον γιό της Γιάννη, που τον βρήκαν να θηλάζει από τη νεκρή μάνα του και ο οποίος επέζησε του τραγικού αυτού γεγονότος και πέθανε το 1930 στην Βέροια.

Η αυταπάρνηση των Βλάχων γυναικών του Σελίου, έρχεται να ενωθεί με αυτή των Ποντίων γυναικών, των Σουλιωτισσών και των Ναουσαίων, αλλά και με τις μεμονωμένες κι άγνωστες θυσίες γυναικών, υλικές, ψυχικές και σωματικές. Από τα αρχαία χρόνια ως σήμερα αυτές οι θυσίες γίνονται ένα σώμα, γιγαντώνονται και στέκονται σαν θεριό απέναντι σε κάθε κατακτητή, αλλά και σε κάθε μορφή καταπίεσης και ολοκληρωτισμού, ακόμα κι αν το τίμημα είναι η ζωή των ίδιων τους και των παιδιών τους.

Η θυσία, η γενναιότητα, η μαχητικότητα κι η ελευθερία είναι γένους θηλυκού, όχι μόνο στη γραμματική, αλλά και στο ιδιαίτερο και βαθύτερο πρακτικό νόημά τους. Το άρθρο αυτό περιέχει πολλά γυναικεία ονόματα, αλλά κυρίως περιέχει πολλή δύναμη και πολλή αγάπη.

Οι θυσίες των γυναικών έχουν εμπνεύσει μεγάλους καλλιτέχνες, από αρχαίους τραγωδούς («Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Ευριπίδη) μέχρι σημαντικούς Δυτικούς ζωγράφους και ποιητές (ενδεικτικά «Η σφαγή της Χίου» του Ντελακρουά, το «Το Ελληνόπουλο» του Ουγκώ, τον Λόρδο Βύρωνα και πολλούς άλλους) σύγχρονους με την ελληνική επανάσταση, και τους βοήθησαν να εκφράσουν την ανησυχία και τη συγκίνηση, αλλά και το χάσμα ανάμεσα στους Τούρκους και στον ανθρωπισμό.

Η συνεχής μάχη με κάθε είδους δαίμονες, προσωπικούς και συλλογικούς και με κάθε είδους τέρατα, εσωτερικά κι εξωτερικά, είναι απαραίτητη για να οδηγήσει το συλλογικό ασυνείδητο υψηλότερα και για να καλυτερέψουν οι συνθήκες ζωής ολόκληρης της ανθρωπότητας, καταπολεμώντας τους αρχέγονους φόβους μας.

Έχουμε όλοι έντονες ανησυχίες για πολλά κακώς κείμενα της εποχής μας, της κοινωνίας μας και της ανθρωπότητας ολόκληρης και όταν είναι δοσμένα μέσα από ηρωικά γεγονότα και συμβολισμούς μπορούμε να τα διαχειριστούμε πιο εύκολα, πιο ελεύθερα. Όμως, μέσα σε όλα αυτά τα κακώς κείμενα που μας τριγυρίζουν, διαγράφεται και η ελπίδα ότι όλα μπορούν ν’ αλλάξουν, αφού κατά μεγάλο μέρος εξαρτώνται από εμάς τους ίδιους, τις ηρωίδες και τους ήρωες δηλαδή, και τη στάση που θα διαλέξουμε να κρατήσουμε με τη συμπεριφορά μας και με τις διαπροσωπικές μας σχέσεις κάθε είδους.

ΑΘΑΝΑΤΕΣ!

«Οι Ναουσαίες δεν είναι πια μόνες. Στον χορό είναι πιασμένες Σουλιώτισσες, κόρες του Μοριά και της Μακεδονίας. Γυναίκες των Αιγαιοπελαγίτικων νησιών, της Κρήτης και της Κύπρου, γυναίκες της Μικρασίας και του Πόντου…» (Απόσπασμα από τον Πανηγυρικό που εκφωνήθηκε στις 4 Απριλίου 1997 για την 175η επέτειο του Ολοκαυτώματος από την εκπαιδευτικό κ. Καρυδά-Μυλωνά Μαρία.)

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Η Ευαγγελία Παπανίκου έχει σπουδάσει Εφαρμοσμένη Πληροφορική και Διεύθυνση Πληροφορικών Συστημάτων στο Πανεπιστήμιο της Νορθούμπρια του Νιουκάστλ της Αγγλίας. Ζει κι εργάζεται στην Βέροια και είναι συγγραφέας ιστοριών εμπνευσμένων από την ελληνική μυθολογία και την αρχαία ελληνική γραμματεία. Εκτός από τα βιβλία της μπορείτε να τη βρείτε και στο κανάλι https://www.youtube.com/evangeliapapanikou

Πηγές

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Κ. Παπαρηγόπουλου

Λαμψίδης, Οδυσσέας, Ο Πόντος στους νεώτερους χρόνους

de Romilly, Jacqueline, Η Εξέλιξη του Πάθους: Από τον Αισχύλο στον Ευριπίδη, ΤΟ ΑΣΤΥ

Σκαρίμπας, Γιάννης, Το 1821 και η αλήθεια, Κάκτος

Πόντος, Ο Ποντιακός Ελληνισμός, National Geographic

Οι πατρίδες του Ελληνισμού, Λαογραφία, Ήθη, Έθιμα, National Geographic

Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού, Μαλλιάρη Παιδεία

Πόντος, Ένα ανοιχτό ζήτημα, Βλάσης Αγτζίδης

Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, Κωνσταντίνος Εμμ. Φωτιάδης

Νικόλας Κασομούλης, Θωμά Γ. Καλοδήμου

Απομνημονεύματα, Μακρυγιάννη

Το ελληνικό δημοτικό τραγούδι, Νίκου Πολίτη