Γιατι υπάρχει έλλειμα ηγεσίας στην Ευρώπη

Το έλλειμμα ηγεσίας στην Ευρώπη και την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) είναι ένα πολυδιάστατο ζήτημα που έχει συζητηθεί εκτενώς τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων όπως η οικονομική κρίση του 2008, η προσφυγική κρίση, η πανδημία, η κλιματική αλλαγή και οι πρόσφατες γεωπολιτικές εντάσεις (π.χ. ο πόλεμος στην Ουκρανία).

Ακολουθεί μια ανάλυση των αιτιών και των πιθανών λύσεων, βασισμένη σε γενικές παρατηρήσεις και πρόσφατες αναλύσεις.

Αιτίες του ελλείμματος ηγεσίας

1. Θεσμική πολυπλοκότητα και διακυβερνητισμός
   Η ΕΕ λειτουργεί με ένα υβριδικό σύστημα που συνδυάζει υπερεθνικά (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) και διακυβερνητικά στοιχεία (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο). Αυτό οδηγεί συχνά σε αργές αποφάσεις, καθώς οι ηγέτες των κρατών-μελών προτάσσουν τα εθνικά συμφέροντα έναντι του κοινού ευρωπαϊκού οράματος. Η έλλειψη ενιαίας φωνής και η εξάρτηση από ομοφωνίες (π.χ. σε θέματα εξωτερικής πολιτικής) περιορίζουν την ικανότητα της ΕΕ να δράσει αποφασιστικά.
2. Έλλειψη ισχυρής πολιτικής ταυτότητας
   Η ΕΕ δεν έχει καταφέρει να εμπνεύσει μια κοινή αίσθηση σκοπού ή ταυτότητας στους πολίτες της. Αυτό δυσκολεύει την ανάδειξη ηγετών με ευρεία λαϊκή στήριξη, καθώς οι εθνικές κυβερνήσεις παραμένουν το κύριο σημείο αναφοράς για τους πολίτες.
3. Γεωπολιτική αδυναμία και εξάρτηση
   Η ΕΕ έχει ιστορικά βασιστεί στις ΗΠΑ για την ασφάλειά της (μέσω του ΝΑΤΟ) και αυτό έχει μειώσει την ανάγκη για ισχυρή, αυτόνομη ηγεσία σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η απουσία κοινής αμυντικής πολιτικής και η διστακτικότητα να αντιμετωπιστούν μεγάλες δυνάμεις (π.χ. Ρωσία, Κίνα) ενισχύουν αυτή την εικόνα αδυναμίας.
4. Ανισορροπία μεταξύ ισχυρών κρατών
   Η κυριαρχία μεγάλων κρατών όπως η Γερμανία και η Γαλλία στις αποφάσεις της ΕΕ δημιουργεί εντάσεις με μικρότερα κράτη, τα οποία συχνά αισθάνονται περιθωριοποιημένα. Αυτό δυσχεραίνει τη συγκρότηση μιας συνεκτικής ηγετικής ομάδας που να εκπροσωπεί ολόκληρη την Ένωση.
5. Κρίση εμπιστοσύνης και λαϊκισμός
   Η άνοδος του ευρωσκεπτικισμού και των λαϊκιστικών κινημάτων έχει αποδυναμώσει την πολιτική βούληση για βαθύτερη ολοκλήρωση. Οι ηγέτες διστάζουν να πάρουν τολμηρές αποφάσεις που μπορεί να θεωρηθούν αντιδημοφιλείς από το εσωτερικό τους ακροατήριο.
6. Τεχνοκρατική προσέγγιση αντί πολιτικής οραματικότητας
   Η ΕΕ συχνά κατηγορείται ότι διοικείται από τεχνοκράτες αντί για οραματιστές ηγέτες. Αυτό φαίνεται στην επιλογή ηγετικών προσώπων (π.χ. προέδρων της Επιτροπής ή του Συμβουλίου) με κριτήρια συμβιβασμού αντί ικανότητας ή χαρίσματος.

Τι πρέπει να αλλάξει

1. Ενίσχυση της υπερεθνικής εξουσίας
   Η ΕΕ θα μπορούσε να ενισχύσει τους θεσμούς της (π.χ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Κοινοβούλιο) δίνοντάς τους μεγαλύτερη αυτονομία και λογοδοσία, μειώνοντας την εξάρτηση από τις διακυβερνητικές διαπραγματεύσεις. Η κατάργηση της ομοφωνίας σε κρίσιμους τομείς όπως η εξωτερική πολιτική θα επιτάχυνε τη λήψη αποφάσεων.
2. Ανάπτυξη κοινής γεωπολιτικής στρατηγικής
   Η δημιουργία μιας ισχυρής κοινής εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής θα βοηθούσε την ΕΕ να αναδειχθεί σε αυτόνομο παγκόσμιο παίκτη. Αυτό απαιτεί επενδύσεις σε στρατιωτικές δυνατότητες και μια πιο συνεκτική στάση απέναντι σε διεθνείς προκλήσεις.
3. Ενίσχυση της δημοκρατικής νομιμοποίησης
   Η αύξηση της συμμετοχής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων (π.χ. μέσω άμεσων εκλογών για τον Πρόεδρο της Επιτροπής ή πρωτοβουλιών όπως η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης) θα μπορούσε να ενισχύσει την εμπιστοσύνη και να αναδείξει ηγέτες με ισχυρή λαϊκή εντολή.
4. Προώθηση οραματικής ηγεσίας
   Η ΕΕ χρειάζεται ηγέτες με σαφές όραμα για το μέλλον της, αντί για διαχειριστές κρίσεων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την επιλογή προσωπικοτήτων με πολιτικό βάρος και ικανότητα να εμπνέουν, αντί για συμβιβαστικές λύσεις που ικανοποιούν όλες τις πλευρές.
5. Ενίσχυση της αλληλεγγύης μεταξύ κρατών-μελών
   Η μείωση των ανισοτήτων μεταξύ Βορρά-Νότου και Ανατολής-Δύσης μέσω κοινών πολιτικών (π.χ. στην οικονομία, την ενέργεια, την κλιματική αλλαγή) θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα πιο ενιαίο μέτωπο, διευκολύνοντας την ανάδειξη συνεκτικής ηγεσίας.
6. Αντιμετώπιση του λαϊκισμού
   Η ΕΕ πρέπει να επικοινωνήσει καλύτερα τα οφέλη της στους πολίτες, καταρρίπτοντας μύθους (π.χ. για υπερβολική γραφειοκρατία ή έλλειψη αλληλεγγύης) και δείχνοντας απτά αποτελέσματα που βελτιώνουν τη ζωή τους.

Συμπέρασμα

Το έλλειμμα ηγεσίας στην ΕΕ οφείλεται σε δομικές αδυναμίες, έλλειψη κοινού οράματος και εξωτερικές πιέσεις. Για να αλλάξει αυτό, απαιτείται βαθύτερη ολοκλήρωση, ενίσχυση της δημοκρατικής νομιμοποίησης και η ανάδειξη ηγετών που μπορούν να εμπνεύσουν και να ενώσουν. Χωρίς αυτές τις αλλαγές, η ΕΕ κινδυνεύει να παραμείνει ένας «φτωχός συγγενής» στο παγκόσμιο γεωπολιτικό τραπέζι, όπως έχει παρατηρηθεί σε πρόσφατες αναλύσεις.