Η κυριαρχία της Κίνας στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού σπάνιων γαιών (rare earth minerals) της δίνει σημαντικό πλεονέκτημα στις συνεχιζόμενες εμπορικές διαπραγματεύσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς η κλιμάκωση των εμπορικών εντάσεων τονίζει τη στρατηγική σημασία αυτών των κρίσιμων υλικών.
Η Κίνα εξορύσσει περίπου το 70% και επεξεργάζεται το 90% των σπάνιων γαιών παγκοσμίως, οι οποίες είναι απαραίτητες για την κατασκευή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, όπως μαχητικά αεροσκάφη, ηλεκτρικά οχήματα, ανεμογεννήτριες και smartphones.
Η Στρατηγική Υπεροχή της Κίνας
Από τον Απρίλιο του 2025, η Κίνα επέβαλε αυστηρούς περιορισμούς εξαγωγών σε επτά σπάνιες γαίες – σαμάριο, γαδολίνιο, τέρβιο, δυσπρόσιο, λουτέτιο, σκάνδιο και ύττριο – καθώς και σε μαγνήτες που κατασκευάζονται από αυτά, ως απάντηση στις υψηλές δασμολογικές επιβαρύνσεις του Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ σε κινεζικά προϊόντα. Οι περιορισμοί αυτοί, που απαιτούν ειδικές άδειες εξαγωγής, έχουν προκαλέσει σημαντικές ελλείψεις στην αγορά, επηρεάζοντας αμερικανικές και ευρωπαϊκές βιομηχανίες, ιδιαίτερα στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας και της άμυνας. Για παράδειγμα, η Ford έκλεισε προσωρινά ένα εργοστάσιο στο Σικάγο λόγω έλλειψης μαγνητών, ενώ αμυντικές εταιρείες όπως η Lockheed Martin, που εξαρτώνται από το σαμάριο για μαχητικά αεροσκάφη F-35 και πυραύλους, αντιμετωπίζουν κινδύνους διακοπής της παραγωγής.
Η Κίνα ελέγχει σχεδόν το 100% της παγκόσμιας παραγωγής βαρέων σπάνιων γαιών, όπως το δυσπρόσιο και το τέρβιο, που χρησιμοποιούνται σε ανθεκτικούς στη θερμότητα μαγνήτες, καθώς και το σαμάριο, το οποίο είναι κρίσιμο για στρατιωτικό εξοπλισμό. Αυτή η κυριαρχία δίνει στην Κίνα τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί τις σπάνιες γαίες ως γεωπολιτικό όπλο, όπως έκανε το 2010, όταν επέβαλε εμπάργκο εξαγωγών στην Ιαπωνία λόγω εδαφικής διαμάχης, προκαλώντας δεκαπλάσια αύξηση στις τιμές. Η πρόσφατη επιβολή συστημάτων αδειοδότησης επιτρέπει στο Πεκίνο να ελέγχει επιλεκτικά τις εξαγωγές, δίνοντας προτεραιότητα σε «φιλικές» χώρες ή εταιρείες, ενώ περιορίζει την πρόσβαση των ΗΠΑ.
Οι αδυναμίες των ΗΠΑ
Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι σχεδόν πλήρως εξαρτημένες από την Κίνα για τις σπάνιες γαίες, καθώς δεν διαθέτουν σημαντική εγχώρια δυνατότητα επεξεργασίας. Το μοναδικό ορυχείο των ΗΠΑ στο Mountain Pass της Καλιφόρνιας, που άνοιξε ξανά το 2018, στέλνει το μεγαλύτερο μέρος του μεταλλεύματος στην Κίνα για επεξεργασία, ενώ η εγχώρια παραγωγή μαγνητών παραμένει ελάχιστη. Μεταξύ 2020 και 2023, το 70% των εισαγωγών σπάνιων γαιών των ΗΠΑ προήλθε από την Κίνα, σύμφωνα με την Έκθεση του Γεωλογικού Ινστιτούτου των ΗΠΑ.
Η απουσία υποδομών επεξεργασίας καθιστά τις ΗΠΑ ευάλωτες σε διακοπές της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ο διευθύνων σύμβουλος της Cove Capital, Πίνι Αλθάους, εκτιμά ότι θα χρειαστούν 10 έως 15 χρόνια για να δημιουργηθεί μια πλήρως ανεξάρτητη αλυσίδα εφοδιασμού εκτός Κίνας, απαιτώντας σημαντικές επενδύσεις και τεχνολογικές εξελίξεις. Επιπλέον, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξόρυξης σπάνιων γαιών, όπως η ρύπανση και η ραδιενεργή μόλυνση, έχουν περιορίσει τις προσπάθειες των ΗΠΑ να αναπτύξουν εγχώριες εγκαταστάσεις, καθώς οι περιβαλλοντικές διαμαρτυρίες οδήγησαν στο κλείσιμο του ορυχείου Mountain Pass τη δεκαετία του 1990.
Διαπραγματεύσεις και Στρατηγικές Επιπτώσεις
Οι τρέχουσες εμπορικές συνομιλίες στο Λονδίνο, με τη συμμετοχή του Υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ Σκοτ Μπεσέντ, του Υπουργού Εμπορίου Χάουαρντ Λούτνικ και του Αντιπροσώπου Εμπορίου Τζέιμισον Γκριρ, επικεντρώνονται στην αποκατάσταση της ροής σπάνιων γαιών προς τις ΗΠΑ. Ο Τραμπ δήλωσε ότι ο Πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ συμφώνησε να χαλαρώσει τους περιορισμούς, αλλά το Πεκίνο δεν έχει επιβεβαιώσει την πλήρη επανέναρξη των εξαγωγών, διατηρώντας το σύστημα αδειοδότησης. Η Κίνα έχει εγκρίνει ορισμένες άδειες για ευρωπαϊκές εταιρείες, όπως η Volkswagen, και για αμερικανικές αυτοκινητοβιομηχανίες, όπως η Ford και η General Motors, αλλά οι συνολικές προμήθειες παραμένουν περιορισμένες, με πολλές βιομηχανίες να αντιμετωπίζουν επικείμενες διακοπές παραγωγής.
Η Κίνα χρησιμοποιεί τη θέση της για να διαπραγματευτεί παραχωρήσεις, όπως τη χαλάρωση των αμερικανικών περιορισμών στις εξαγωγές ημιαγωγών προς την Κίνα. Οι αναλυτές, όπως ο Μπερτ Χόφμαν από το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης, υποστηρίζουν ότι η ικανότητα της Κίνας να αντέχει τις οικονομικές πιέσεις από τους δασμούς του Τραμπ, σε συνδυασμό με τον έλεγχό της επί των σπάνιων γαιών, της δίνει διαπραγματευτικό πλεονέκτημα. Το Πεκίνο έχει επίσης δηλώσει ότι οι περιορισμοί εξαγωγών δεν αποτελούν «βραχυπρόθεσμο διαπραγματευτικό χαρτί», αλλά μέτρο για την προστασία της εθνικής ασφάλειας, αντικατοπτρίζοντας τη στρατηγική του χρήση αυτών των υλικών.
Εναλλακτικές και Μακροπρόθεσμες Προοπτικές
Οι ΗΠΑ προσπαθούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από την Κίνα μέσω επενδύσεων σε εναλλακτικές πηγές και εγχώριες δυνατότητες. Το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ έχει δεσμεύσει πάνω από 439 εκατομμύρια δολάρια από το 2020 για την ανάπτυξη εγχώριων αλυσίδων εφοδιασμού, με στόχο την ανεξαρτησία έως το 2027, αν και η πρόοδος παραμένει αργή. Εταιρείες όπως η Phoenix Tailings στο Μασαχουσέτη παράγουν μικρές ποσότητες σπάνιων γαιών από απορρίμματα εξόρυξης, αλλά η παραγωγή τους (40 τόνοι ετησίως) είναι ελάχιστη σε σύγκριση με την κινεζική παραγωγή.
Εναλλακτικές πηγές, όπως η Ουκρανία και η Γροιλανδία, έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον του Τραμπ, αλλά οι προσπάθειες αυτές αντιμετωπίζουν εμπόδια. Η Ουκρανία απέρριψε πρόταση των ΗΠΑ για 50% ιδιοκτησία των αποθεμάτων της σε αντάλλαγμα για επενδύσεις, ενώ οι επιθετικές δηλώσεις του Τραμπ για τη Γροιλανδία έχουν περιπλέξει τις διπλωματικές σχέσεις. Χώρες όπως η Αυστραλία και η Βραζιλία επενδύουν επίσης σε αλυσίδες εφοδιασμού, αλλά η κυριαρχία της Κίνας στην επεξεργασία παραμένει αξεπέραστη.
Επιπτώσεις και Μελλοντικές Προκλήσεις
Οι περιορισμοί της Κίνας έχουν ήδη προκαλέσει σημαντικές διαταραχές, με τις τιμές των ιδιωτικών αποθεμάτων να εκτοξεύονται και τις αμερικανικές εταιρείες να αναζητούν εναλλακτικές μέσω μεσαζόντων, όπως το Βέλγιο. Ωστόσο, η μακροπρόθεσμη επιβολή αυτών των περιορισμών μπορεί να πυροδοτήσει καινοτομίες, όπως η μείωση της χρήσης σπάνιων γαιών από την Tesla κατά 25% στα ηλεκτρικά της οχήματα. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι μια πλήρης διακοπή των εξαγωγών θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλεια 3,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο ΑΕΠ των ΗΠΑ, ιδιαίτερα στον τομέα των ηλεκτρικών οχημάτων, που απαιτούν σημαντικές ποσότητες γραφίτη και άλλων κρίσιμων ορυκτών.
Η Κίνα, από την πλευρά της, επιδιώκει να διατηρήσει τη φήμη της ως αξιόπιστος προμηθευτής, ενώ χρησιμοποιεί τις σπάνιες γαίες για να πιέσει τις ΗΠΑ να χαλαρώσουν τους δασμούς και τους περιορισμούς στην τεχνολογία. Οι αναλυτές πιστεύουν ότι η Κίνα δεν θα διακόψει πλήρως τις εξαγωγές, καθώς επωφελείται οικονομικά από αυτές, αλλά η δυνατότητά της να ελέγχει την πρόσβαση αποτελεί ισχυρό διαπραγματευτικό εργαλείο. Καθώς οι συνομιλίες συνεχίζονται, η εξάρτηση των ΗΠΑ από τις κινεζικές σπάνιες γαίες παραμένει ένα κρίσιμο σημείο τριβής, με τη δυνατότητα να διαμορφώσει όχι μόνο τις εμπορικές σχέσεις αλλά και τη γεωπολιτική ισορροπία δυνάμεων.
