Αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

Το 2024 αποτέλεσε μια χρονιά-ρεκόρ για τις δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα, με τον αριθμό των περιστατικών και τις καμένες εκτάσεις να φτάνουν σε πρωτοφανή επίπεδα. Η κλιματική αλλαγή, με τις υψηλότερες θερμοκρασίες, τις παρατεταμένες ξηρασίες και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην έξαρση του φαινομένου, ενώ οι αρχές αντιμετώπισαν σοβαρές προκλήσεις στην πρόληψη και την καταστολή των πυρκαγιών.

Η ανάλυση της κατάστασης αποκαλύπτει την ανάγκη για πιο αποτελεσματικές στρατηγικές και διεθνή συνεργασία, ώστε η Ελλάδα να ανταπεξέλθει στις συνέπειες αυτής της περιβαλλοντικής κρίσης.

Η Έκταση του Προβλήματος το 2024

Σύμφωνα με την Ελληνική Πυροσβεστική Υπηρεσία, το 2024 καταγράφηκαν περισσότερες από 8.500 δασικές πυρκαγιές, αριθμός που ξεπερνά κατά 25% τον μέσο όρο της τελευταίας δεκαετίας. Οι καμένες εκτάσεις έφτασαν τα 1,2 εκατομμύρια στρέμματα, με τις μεγαλύτερες καταστροφές να σημειώνονται στην Αττική, την Εύβοια, την Πελοπόννησο και τη Βόρεια Ελλάδα. Η πυρκαγιά στον Εθνικό Δρυμό Πάρνηθας τον Αύγουστο κατέστρεψε 150.000 στρέμματα, ενώ στην Κρήτη οι φωτιές του Ιουλίου έκαψαν 80.000 στρέμματα, πλήττοντας δάση, καλλιέργειες και οικισμούς. Η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία ανέφερε ότι οι θερμοκρασίες του καλοκαιριού ξεπέρασαν τους 40°C για πάνω από 30 ημέρες, ενώ η ανομβρία κράτησε ρεκόρ 120 ημερών, δημιουργώντας ιδανικές συνθήκες για την εξάπλωση των πυρκαγιών.

Οι ανθρώπινες απώλειες και οι υλικές ζημιές ήταν επίσης σημαντικές. Δεκάδες κατοικίες καταστράφηκαν, ενώ η εκκένωση οικισμών, όπως στην περιοχή της Πεντέλης, έθεσε σε κίνδυνο χιλιάδες κατοίκους. Η οικονομική επιβάρυνση υπολογίζεται σε εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ, με τον αγροτικό τομέα και τον τουρισμό να πλήττονται σοβαρά από την απώλεια φυσικών πόρων και την υποβάθμιση του τοπίου.

Ο Ρόλος της Κλιματικής Αλλαγής

Η κλιματική αλλαγή αποτελεί τον κύριο επιβαρυντικό παράγοντα για την αύξηση των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής (Copernicus), η Μεσόγειος θερμαίνεται κατά 1,5°C ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, με αποτέλεσμα πιο ξηρά και εύφλεκτα δάση. Οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας μειώνουν την υγρασία της βλάστησης, ενώ οι ισχυροί άνεμοι, που ενισχύονται από τα ακραία καιρικά συστήματα, επιταχύνουν την εξάπλωση της φωτιάς. Έκθεση του WWF για το 2024 υπογραμμίζει ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην «κόκκινη ζώνη» κινδύνου πυρκαγιών, με το 60% των δασών της να χαρακτηρίζεται ως εξαιρετικά ευάλωτο.

Η αλλαγή των κλιματικών συνθηκών έχει επίσης επεκτείνει την πυροσβεστική περίοδο, που πλέον διαρκεί από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο, αντί για τον παραδοσιακό Ιούνιο-Σεπτέμβριο. Αυτό το φαινόμενο δυσκολεύει τον προγραμματισμό και αυξάνει την πίεση στις υπηρεσίες πολιτικής προστασίας, οι οποίες πρέπει να παραμένουν σε ετοιμότητα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Προκλήσεις στην Πρόληψη και Καταστολή

Οι ελληνικές αρχές αντιμετώπισαν πολλαπλές προκλήσεις στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα το 2024. Στην πρόληψη, η έλλειψη ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης δασών παραμένει βασικό πρόβλημα. Παρά τις εξαγγελίες για αντιπυρικές ζώνες και καθαρισμούς, μόνο το 30% των προγραμματισμένων έργων ολοκληρώθηκε, λόγω γραφειοκρατικών καθυστερήσεων και περιορισμένης χρηματοδότησης. Η Πυροσβεστική Υπηρεσία ανέφερε ότι η ανεξέλεγκτη δόμηση κοντά σε δασικές εκτάσεις και η εγκατάλειψη γεωργικών γαιών αύξησαν την ποσότητα της καύσιμης ύλης, δυσχεραίνοντας τις προσπάθειες ελέγχου.

Στην καταστολή, η έλλειψη πόρων και εξοπλισμού ήταν εμφανής. Με μόλις 15 εναέρια μέσα διαθέσιμα – εκ των οποίων τα μισά ξεπερασμένης τεχνολογίας – η Πυροσβεστική δυσκολεύτηκε να αντιμετωπίσει πολλαπλά μέτωπα ταυτόχρονα. Η συνεργασία με την ΕΕ μέσω του μηχανισμού RescEU έφερε ενισχύσεις, όπως Canadair από τη Γαλλία και ελικόπτερα από την Ιταλία, αλλά η καθυστέρηση στην κινητοποίηση αυτών των δυνάμεων περιόρισε την αποτελεσματικότητά τους. Επιπλέον, η έλλειψη επαρκούς εκπαίδευσης των εθελοντών και η κόπωση του προσωπικού, που εργάστηκε υπό ακραίες συνθήκες, αποδείχθηκαν κρίσιμοι παράγοντες.

Προτάσεις και ο Ρόλος της Διεθνούς Συνεργασίας

Για την αντιμετώπιση της κρίσης, οι αρχές έχουν προτείνει μια σειρά μέτρων. Η κυβέρνηση εξήγγειλε την αγορά 10 νέων πυροσβεστικών αεροσκαφών και την ενίσχυση του στόλου με drones για έγκαιρη ανίχνευση, με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης. Παράλληλα, η δημιουργία ενός Εθνικού Σχεδίου Δασοπροστασίας, που περιλαμβάνει αναδασώσεις με ανθεκτικά είδη και τη χρήση τεχνολογίας GIS για χαρτογράφηση κινδύνων, βρίσκεται υπό διαμόρφωση. Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, όπως η Greenpeace, ζητούν αυστηρότερη νομοθεσία κατά της παράνομης υλοτομίας και της οικοπεδοποίησης δασών, που επιδεινώνουν την ευαλωτότητα.

Η διεθνής συνεργασία είναι απαραίτητη. Η ΕΕ, μέσω της Πράσινης Συμφωνίας, μπορεί να στηρίξει την Ελλάδα με κονδύλια για την κλιματική προσαρμογή, ενώ η ανταλλαγή τεχνογνωσίας με χώρες όπως η Πορτογαλία, που έχουν αντιμετωπίσει παρόμοιες κρίσεις, θα μπορούσε να βελτιώσει τις πρακτικές πρόληψης. Ο ΟΗΕ έχει επίσης προτείνει τη δημιουργία περιφερειακών κέντρων αντιμετώπισης πυρκαγιών στη Μεσόγειο, με τη συμμετοχή της Ελλάδας.

Συμπέρασμα

Ο αυξημένος αριθμός δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα το 2024, με τις τεράστιες καμένες εκτάσεις και τις ανθρώπινες απώλειες, υπογραμμίζει τη σοβαρότητα της κλιματικής αλλαγής και την ανεπάρκεια των υφιστάμενων μέτρων. Οι προκλήσεις στην πρόληψη και την καταστολή απαιτούν επείγουσα αναθεώρηση της στρατηγικής, με έμφαση στην τεχνολογία, την εκπαίδευση και τη διεθνή αλληλεγγύη. Μόνο με συντονισμένες προσπάθειες μπορεί η Ελλάδα να προστατεύσει τα δάση της και να προσαρμοστεί στις νέες κλιματικές συνθήκες, διασφαλίζοντας ένα βιώσιμο μέλλον.