Οι επιστήμονες ενεργοποιούν «χρονομηχανή» κλίματος στον Αμαζόνιο

Μέσα στην καρδιά του μεγαλύτερου τροπικού δάσους του πλανήτη, οι επιστήμονες έχουν θέσει σε λειτουργία μια πρωτοποριακή «χρονομηχανή» για να προβλέψουν το μέλλον του Αμαζονίου υπό την πίεση της κλιματικής αλλαγής.

Το πείραμα AmazonFACE (Free-Air CO₂ Enrichment in the Amazon) απελευθερώνει ελεγχόμενες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) σε πειραματικές εκτάσεις, προσομοιώνοντας τις συγκεντρώσεις που αναμένονται τα επόμενα 30-50 χρόνια – έως και 550 ppm, έναντι των σημερινών 420 ppm.

Υψηλοί πύργοι και δίκτυα σωληνώσεων διαχέουν το CO₂ στην κορυφή των δέντρων, ενώ αισθητήρες καταγράφουν δεδομένα κάθε 10 λεπτά: από τη φωτοσύνθεση των φύλλων μέχρι τη μικροβιακή δραστηριότητα στο έδαφος. Ο δασολόγος μηχανικός Γκουστάβο Καρβάλιο, κεντρικό πρόσωπο του έργου, το χαρακτηρίζει «πρωτοποριακό πείραμα σε τροπικό δάσος», καθώς για πρώτη φορά εφαρμόζεται τέτοια κλίμακα σε τροπική ζώνη – αντίθετα με προηγούμενα πειράματα σε εύκρατα δάση.

Τα πρώτα ευρήματα είναι διφορούμενα: ορισμένα είδη δέντρων ευδοκιμούν με το επιπλέον CO₂, αλλά άλλα υποφέρουν από έλλειψη θρεπτικών συστατικών ή αλλαγές σε παράσιτα και αρπακτικά. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν ο Αμαζόνιος θα παραμείνει καθαρός απορροφητήρας άνθρακα ή θα μετατραπεί σε καθαρή πηγή εκπομπών.

Το AmazonFACE χρηματοδοτείται από τη βραζιλιάνικη κυβέρνηση και το Ηνωμένο Βασίλειο και θα παράσχει κρίσιμα δεδομένα ακριβώς πριν από την COP30, την 30ή Διάσκεψη των Μερών της Σύμβασης-Πλαισίου του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή, που θα φιλοξενηθεί στο Μπελέμ (10-21 Νοεμβρίου 2025).

Η Βραζιλία στο επίκεντρο: COP30 στο στόμα του Αμαζονίου

Για πρώτη φορά, η παγκόσμια σύνοδος για το κλίμα θα λάβει χώρα στην καρδιά του Αμαζονίου. Το Μπελέμ, λιμάνι-πύλη του ποταμού, αναμένει πάνω από 50.000 αντιπροσώπους – αρχηγούς κρατών, ιθαγενείς ηγέτες, επιστήμονες και ακτιβιστές.

Ο Πρόεδρος Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα παρουσιάζει την COP30 ως βιτρίνα προστασίας του Αμαζονίου:

• Μηδενική αποψίλωση έως το 2030
• Αναβίωση του Ταμείου Αμαζονίου για διεθνή χρηματοδότηση
• Πρόταση για το Tropical Forests Forever Facility (TFFF) – μηχανισμός που θα πληρώνει χώρες όχι μόνο για μείωση αποψίλωσης, αλλά για διατήρηση άθικτων δασών. Οργανώσεις όπως η Conservation International ζητούν κλιμάκωση στα 7 δισ. δολάρια ετησίως, με άμεση ροή κεφαλαίων σε ιθαγενείς κοινότητες που διαχειρίζονται το 80% των εναπομεινάντων δασών.

Αντιδράσεις και αντιφάσεις

Παρά τις υποσχέσεις, οι προετοιμασίες έχουν προκαλέσει οργή:

• Νέος τετράιχνος αυτοκινητόδρομος μέσα σε προστατευόμενες περιοχές έχει ήδη αποψιλώσει χιλιάδες στρέμματα.
• Εκτοπισμός συλλεκτών ακάι και κατηγορίες για πράσινο ξέπλυμα.
• Το Μπελέμ, μία από τις φτωχότερες πόλεις της Βραζιλίας, αντιμετωπίζει έλλειψη ξενοδοχείων – λύση; Ποταμόπλοια-ξενοδοχεία και «ψεύτικα μεταλλικά δέντρα» μέσα σε πραγματική αποψίλωση.
• Η κρατική πετρελαϊκή Petrobras ενέκρινε γεωτρήσεις σε ευαίσθητες ζώνες μόλις εβδομάδες πριν την COP30.

Οι ιθαγενείς, με επικεφαλής την υπουργό Σόνια Γκουαχαχάρα, απαιτούν δικαίωμα βέτο σε εξορυκτικά έργα και πραγματική συμμετοχή στις αποφάσεις.

Ο Αμαζόνιος στο σταυροδρόμι

Το δάσος αποθηκεύει 150-200 δισ. τόνους άνθρακα – ισοδύναμο με μια δεκαετία παγκόσμιων εκπομπών. Παρά τη μείωση αποψίλωσης κατά 50% από το 2022, χάθηκαν πάνω από 10.000 τ.χλμ. πέρυσι. Οι επιστήμονες προειδοποιούν: αν η απώλεια υπερβεί το 20-25%, το δάσος θα φτάσει σε μη αναστρέψιμο σημείο καμπής, απελευθερώνοντας 300 δισ. τόνους άνθρακα και εντείνοντας την υπερθέρμανση πέρα από τους στόχους του Παρισιού.

Ο Αμαζόνιος:

• Παράγει το 20% του παγκόσμιου οξυγόνου
• Ρυθμίζει βροχοπτώσεις σε όλη τη Νότια Αμερική
• Επηρεάζει παγκόσμια καιρικά μοτίβα

Η «χρονομηχανή» ως μήνυμα

Όπως λέει ο Καρβάλιο, «το πείραμα δεν προβλέπει απλώς το μέλλον – μας καλεί να το διαμορφώσουμε». Με το Μπελέμ ως σκηνικό, η COP30 θα κρίνει αν οι πλούσιες χώρες θα δεσμευτούν για τρισεκατομμύρια σε κονδύλια «απωλειών και ζημιών», και αν η Βραζιλία θα ισορροπήσει ανάμεσα σε διατήρηση και οικονομικές πιέσεις από αγροκαλλιέργειες και εξορύξεις.

Η ιστορία του Αμαζονίου δεν είναι μόνο βραζιλιάνικη – είναι παγκόσμια. Και το ρολόι μετράει αντίστροφα.